1









Republika Kosova - Republic of Kosovo
Qeveria –Vlada - Government
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor
Ministarstvo Životne Sredine i Prostornog Planiranja
Ministry of Environment and Spatial Planning






STRATEGJIA PËR NDRYSHIMET KLIMATIKE
2019- 2028
PLANI I VEPRIMIT PËR NDRYSHIME
KLIMATIKE
2019- 2021


2018

2
PËRMBAJTJA

KAPITULLII…………………………………………………………………………………………….9
PËRMBLEDHJE
EKZEKUTIVE……………......................................................................................................................9
KAPITULLIII………….……………………………………………………………………………….15
HYRJE ……………... ………………...………...……………………………………………….…...15

METODOLOGJIA..................................................................................................................................15

KAPITULLIIII………..…………………………………………….…………………………………..18
SFONDI…………………………………………………………………………………………………18
ZHVILLIMI ME EMETIM TË ULËT (ZVOGËLIMI I EMETIMEVE TË GS)................................ 19

EMETIMET E PËRGJITHSHME TË GAZRAVE SERË NË KOSOVË……………………....…....19
INVENTARI I GAZRAVE SERRË

PËRSHTATJA ME NDRYSHIMET KLIMATIKE..............................................................................37

NDIKIMET E NDRYSHIMEVE KLIMATIKE NË KOSOVË...........................................................38

VEPRIMET PËR TË IU PËRGJIGJUR NDIKIMEVE TË NDRYSHIMEVE KLIMATIKE NË
KOSOVË................................................................................................................................................. 40
ÇESHTJET KRYESORE DHE SFIDAT ...........…………………..…….………..…………………...42
AKTIVITETET DHE LEGJISLACIONI QË KA PËR SYNIM TRAJTIMIN E NDRYSHIMEVE
KLIMATIKE........................................................................................................................................... 43
KAPITULLIIV…………………………………..…………………………………….………………..49
MISIONI, VIZIONI DHE mOBJEKTIVA………..………………………………………...………...49
KAPITULLI ............................................................................................................................................64
MONITORIMI DHE VLERËSIMI I ZBATIMIT TË STRATEGJI.....................................................64
KAPITULLI VI ………….…………………………………………………….………………….……66
NDIKIMI BUXHETOR DHE ZBATIMI I STRATEG.………………..…….…………………….....66
KAPITULLI VII.......................................................................................................................................67
PLANI I VEPRIMIT PËR NDRYSHIME KLIMATIKE......................................................................67
PËRFUNDIM...........................................................................................................................................69
MATRICA E PVNK…..……………………………………………………………………….…….…71
SHTOJCAT …..……………………………………………………… ……………… . .……81











3
SHKURTESAT

AME Agjencia për Menaxhimin e Emergjencave
PZHBR Plani për Zhvillimin Bujqësor dhe Rural
MK Marrëveshja e Kopenhagës
KDK Kapja dhe deponimi i karbonit
KeP Konferenca e Palëve
DiP Departamenti i Pyjeve
ZRRF Zvogëlimi i Rrezikut nga Fatkeqësitë
BERZH Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim
EE Efiçienca e Energjisë
VNM Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis
TKE Traktati i Komunitetit të Energjisë
ZRRE Zyra e Rregullatore e Energjisë
BE Bashkimi Evropian
EU STE Skema e BE-së për Tregtimin e Emetimeve
EU IATKI Instrument për Asistencë Teknike dhe Këmbim të Informatave i menaxhuar nga
Drejtoria e Përgjithshme për Zgjerim në Komisionin Evropian
OUB Organizata për Ushqim dhe Bujqësi, OKB
GAINS Modeli për Bashkëveprim dhe Sinergji ndaj Gazrave Serrë dhe Ndotjes së Ajrit
FKGJ Fondi për Klimë të Gjelbër
BPV Bruto Prodhimi Vendor
GS Gazrat Serrë
GIZ Shoqata Gjermane për bashkëpunim Ndërkombëtar
HC Hidrocentral
GJND Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë
ANE Agjencia Ndërkombëtare për Energji
IHP Instituti për Hulumtime Pyjore
GPNM Grupi Punues Ndërministror për Ndryshimet Klimatike

4
IIASA Instituti Ndërkombëtar i Analizave të Sistemeve Aplikative
IPA Instrument për Para-Anëtarësim
AKK Agjencia Kosovare e Kadastrës
AKP Agjencia Kosovare e Privatizimit
PKVEE Plani Kosovar i Veprimit për Efiçiencë të Energjisë
SKM Strategjia e Kosovës për Mjedis
AKMM Agjencia Kosovare për Mbrojtjen e Mjedisit
KEK Korporata Energjetike e Kosovës
APK Agjencioni Pyjor i Kosovës
KfË Kreditanstalt fuer Ëiederaufbau
IMD Impiante të Mëdha për Djegie
KZHEUAPNK Strategjia Zhvillimore me Emetim të Ulët me Aftësi Përshtatjeje ndaj
Ndryshimeve Klimatike
KZHEU Komponenta për Zhvillim me Emetim të Ulët
GLN Gaz i Lëngëzuar Nafte
MBPZHR Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural
MASHT Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë
MPMS Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
MMPH Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor
MEF Ministria e Ekonomisë dhe Financave
MTI Ministria e Tregtisë dhe Industrisë
MPB Ministria e Punëve të Brendshme
MZHE Ministria e Zhvillimit Ekonomik
MPMS Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale
Mt CO2 eq. Ekuivalent i megaton (milionë tonë) CO2
MRV Matje, raportim dhe verifikim
VDKZ Veprimet e duhura kombëtare për zbutje
SKP Strategjia Kombëtare e Përshtatjes

5
PKVM Plani Kombëtar i Veprimit për Mjedis
OJQ Organizatë Joqeveritare
PKVER Plani Kombëtar i Veprimit për Energji të Ripërtëritshme
BRE Burime të Ripërtëritshme të Energjisë
NVM Ndërmarrje të Vogla dhe të Mesme
DPS Dokument Pune i Stafit
TC Termocentral
UNDP Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim
UNFCCC Konventa e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimin Klimatik
RKSKB Rezoluta e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara
BB Banka Botërore
SNK Strategjisë për Ndryshime Klimatike
SKZH Strategjia Kombëtare për Zhvillim

6
KAPITULLI I
PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE
Ndryshimet klimatike tashmë janë bërë kërcënim për mjedisin, shëndetin e njeriut dhe për
ekonominë edhe në Kosovë. Gjithnjë e më shumë ato po i shkaktojnë probleme komuniteteve;
dëmtim të shtëpive, bizneseve dhe bujqësisë. Është e rëndësishme që të fillohet me ndërmarrjen
e hapave, për të luftuar ndryshimet klimatike, për të mbrojtur mjedisin, të shtyhen ekonomitë
për të ndërtuar një ekonomi me karbon të ulët dhe produktivitet të lartë por edhe të bëhet
planifikimi për përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike, për ti siguruar komuniteteve përballjen
me ndryshimet e klimës.

Strategjia për Ndryshime Klimatike 2019- 2028 përcakton politikat për
zvogëlimin e emisioneve të gazrave serrë (GS) dhe për përshtajtje me ndryshimet
klimatike. Poashtu, ajo paraqet një mundësi që të gjenden dhe përcaktohen masat
për zvogëlimin e emisioneve të gazrave serrë dhe përshtatjes me ndryshimet
klimatike, të cilat do të nxisin zhvillimin e qëndrueshëm.
Kjo Strategji është hap fillestar në procesin e politikave për menaxhim të zvogëlimit të GS dhe
përshtajtjes me ndryshime klimatike për dhjetë vitet e ardhëshme. Gjithashtu, ajo paraqet një
mundësi që t’i shohim masat për zbutje dhe përshtatje të cilat do të nxisin zhvillim të
qëndrueshëm. Është me rëndësi që të reagojmë dhe t’i parashikojmë ndikimet e ndryshimeve
klimatike në Kosovë. Ndikimet aktuale dhe të pritura përfshijnë:
• Totalin e emetimeve të gazeve me efekt serrë në Kosovë të cilat në vitin 2008 kanë arritur
në 9.5 Mt CO2 eq. Në vitin 2015 janë rritur afërsisht 5.2%, pra kanë arritur në 10 Mt
CO2eq. Kjo rritje relativisht e lartë u nxit pothuajse vetëm nga rritja e djegies së lëndëve
djegëse fosile
• Krahasuar me shtetet tjera në Evropë, Kosova ka emetime relativisht të ulëta për kokë
banori (5.5 t CO2 ekuivalent për kokë banorë gjatë vitit 2015), derisa emetimet e gazrave
serrë për njësi të BPV (0.56 kg CO2 ekuivalent për EURO gjatë vitit 2015) janë më të
larta. Emetimet për kokë banori janë vetëm pak mbi gjysmën e mesatares së BE-së (9.93
t), kurse emetimet për njësi të BPV janë gati dyfish më të larta se mesatarja e BE-së (0.4
kg/EUR).
• Statistikat ilustrojnë sfidat ekonomike dhe sociale për Kosovën të ndërthurura me
emetime të ulëta por në rritje, me BPV edhe më të ulët, për kokë banori. Kjo situatë
arsyeton aplikimin e parimit të përbashkët por me përgjegjësi të ndryshme të përcaktuar
në nenin 3.1 të Konventës Kornizë të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike
(UNFCCC).
• Ekspozimi ndaj rreziqeve të tilla si thatësirat, përmbytjet dhe zjarret në pyje do të bëhen
më të mëdha, me ndryshimet klimatike. Ndryshueshmëria e klimës është rritur tashmë
edhe në Kosovë;
• Temperaturat më të larta, kanë me shumë gjasa që të shkaktojnë valë të nxehta dhe
zjarre në pyje. Që nga viti 2000 e tutje në Kosovë ka pasur gjithnjë e më shumë zjarre në
pyje;

7
• Temperaturat e ngritura, paparashikueshmëria për sa i përket shirave dhe zvogëlimi i
reshjeve, i kombinuar me zhvillimet socio-ekonomike dhe nevojat në rritje për burimeve
të ujit do ta rrisin ekspozimin ndaj thatësirave;
• Degradimi i ekosistemeve dhe zvogëlimi i shërbimeve të ekosistemit.
• Shtimi i sëmundjeve dhe paraqitja e sëmundjeve të reja si pasojë e ndotjes dhe ujit

Në Kosovë është me rëndësi që të merren parasysh rreziqet, që mund të jenë të mëdha nga
ndryshimet klimatike. Kjo rezulton nga disa faktorë, duke përfshirë:

• Industritë të cilat punojnë me teknologji të vjetruara (veçanërisht Termocentralet)
• Ndërtimet dhe urbanizimi i pakontrolluar nga 1999 deri më tani;
• Cenueshmëria e lartë socio-ekonomike si pasojë e shkallës së lartë varfërisë (që prekë
deri 45% të popullatës) dhe një ekonomie të brishtë dhe nivel i ulët i shërbimeve në
sektorët e shëndetësisë, mirëqenies sociale dhe punësimit;
• Ndërtimet pa leje në zona të rrezikshme si dhe mosrespektimi i standardeve të
ndërtimit;
• Infrastrukturë e vjetruar dhe jo-adekuate e furnizimit me ujë të pijshëm dhe të
kanalizimit për të përballuar trendet aktuale të zhvillimit dhe shtimit të popullatës;
• Menaxhim i paqëndrueshëm resurseve ujore
• Shfrytëzim joadekuat i tokës dhe planifikim joadekuat komunal, të cilat rrisin
ekspozimin e popullatës ndaj rreziqeve;
• Praktika të paqëndrueshme bujqësore, shpyllëzimi dhe shkatërrimi i shpatinave nga
aktivitetet minerare.

Strategjia për Ndryshime Klimatike është në përputhshmëri me prioritetet strategjike të
Qeverisë së Kosovës, në veçanti me Programi i Qeverisë së Republikës së Kosovës 2017-2021,
dhe Strategjinë Kombëtare për Zhvillim (SKZH) 2016-2021.

Programin e Qeverisë së Republikës së Kosovës 2017-2021 trajton me prioritet edhe mbrojtjen e
mjedisit, synimi i të cilit është përmirësimi i gjendjes së mjedisit; Administrimin dhe
menaxhimin i qëndrueshëm i resurseve ujore dhe rehabilitimi i shtretërve të lumenjve; Fuqizimi
i menaxhimit të parqeve kombëtare dhe zonave tjera të mbrojtura të natyrës; dhe Fuqizimi i
planifikimit hapësinor, ndërtimit, banimit, administrimi i tokës dhe zhvillimi i kadastrit.
Strategjia Kombëtare për Zhvillim (SKZH) është dokument i cili përcakton politikat zhvillimore
të Kosovës për periudhën 2016- 2021. Duke qenë se SKZH adreson prioritete që në mënyrë të
drejtpërdrejt ndikojnë në mjedis, ajo siguron se investimet në infrastrukturë, energji,
infrastrukturë rrugore, bujqësi dhe të tjera janë në përputhje me përkushtimin e Kosovës për
mbrojtjen e mjedisit dhe ndryshimet klimatike. Shtylla e katërt e kësaj strategjie –
Infrastruktura, parasheh masa të veçanta për sigurimin e investimeve që do të mundësojnë
përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore, duke siguruar balancë mes nevojave
zhvillimore dhe kujdesit ndaj mjedisit edhe atë; 1. Investimi në masa të efiçiencës për konsumin
e energjisë (që drejpërdrejtë ndikon në zvogëlimin e emeisoneve të GS); 2. Racionalizimi i
përdorimit të ujit dhe rritja e kapaciteteve prodhuese dhe shpërndarëse që do të jetë masë
shumë e rëndësishme duke marrë parasysh ndikimet klimatike (thatësirat); 3. - Sigurimi i

8
përdorimit të qëndrueshëm të pyjeve të Kosovës. Kjo do të bëjë që pyjet e Kosovës të mos
degradohen dhe të shkaktohen pasoja në ekosistem (Pyjet ndihmojnë në stabilizimin e klimës.
Ato rregullojnë ekosistemet, mbrojnë biodiversitetin, luajnë një pjesë integrale në ciklin e
karbonit, sigurojnë mjetet e jetesës dhe mund të ndihmojnë në nxitjen e zhvillimit të
qëndrueshëm). Kjo strategji ka shërbyer si referencë bazë për draftimin e Strategjisëpër
Ndryshime Klimatike.

Në anën tjetër, Programi i Kosovës për Reforma Ekonomike (PRE) 2018 – 2020- Prioritetet e
reformave strukturore, si pjesë e dialogut për qeverisje ekonomike ndërmjet Kosovës dhe
Bashkimit Evropian fokusohet në masa që ndikojnë drejtpërdrejt në zhvillimin e
konkurrueshmërisë në vend. Me këtë program parashifet: Masa 2: Ulja e konsumit të energjisë
nëpërmjet masave të efiçiencës së energjisë – me të cilën planifikohet zbatimi i masave të
efiçiencës së energjisë, që do të kontribui drejtpërsëdrejti në zvogëlimin e GS dhe Masa e
reformës 4: Investimet në infrastrukturën bujqësore dhe për agro-përpunim, me të cilën përmes
zbatimit të masave të përcaktuara në Strategjinë për Ndryshime Klimatike do të ndihmohet në
krijimin e parakushteve për parandalimin e rreziqeve nga ndryshimet e mundshme klimatike.

Kosova, për shkak të statusit të saj në OKB, nuk është nënshkruese e drejtpërdrejtë e
konventave, protokolleve apo marrëveshjeve të tjera ndërkombëtare mjedisore. Si pasojë,
Qeveria e Kosovës nuk është në gjendje për të bashkëpunuar si partner i barabartë në nivel
multilateral.

Edhe pse Kosova ende nuk është pjesëmarrëse dhe nuk ka nënshkruar Konventën Kornizë të
Kombeve të Bashkuara për Ndryshime Klimatike (UNFCCC) ajo ka përgjegjësi për t’iu përgjigjur
kërkesave si një nga palët nënshkruese të Traktatit të Komunitetit të Energjisë. Traktati i
Komunitetit të Energjisë gjithashtu përcakton caqe të qarta për ndryshimet klimatike dhe për
uljen e përdorimit të energjisë së prodhuar nga thëngjilli, gjersa kërkon rritje të proporcionit të
energjive të ripërtëritshme.

Ratifikimi i Marrëveshjeve Mjedisore Shumëpalëshe (MMSh) është prioritet në kuadër të Planit
të gjashtë të Veprimit në Mjedis të BE. Komuniteti i BE-së ka ratifikuar shumë marrëveshje
ndërkombëtare mjedisore, qoftë në nivel global apo edhe në nivel rajonal. Edhe pse, qëllimi
kryesor i Kosovës është anëtarësimi në Bashkimin Evropian, zbatimi i detyrimeve nga MMSh
janë mjete shtesë për të arritur harmonizimin e bazës ligjore me politikat e BE-së.

MMPH është duke ndërmarrë hapa për përfshirjen e dispozitave kryesore të MMSh në
legjislacionin kombëtar dhe të përgatitet për zbatimin më të mirë të kërkesave. Një numër i
parimeve dhe dispozitave të MMSh janë pjesë e legjislacionit mjedisor dhe ndryshimeve
klimatike të BE-së. Deri më tani, Kosova ka transpozuar një numër të konsiderueshëm të
parimeve dhe dispozitave nga MMSh si pjesë e përpjekjeve të procesit të përafrimit të
legjislacionit vendor me acquis të BE-së.

Një ndër prioritetet më të larta për Ballkanin Perëndimor (BP6) dhe politikën e jashtme të
Bashkimit Evropian është “Agjenda e konektivitetit”, pjesë e së cilës është edhe Republika e
Kosovës. Sektorët të cilët direkt kanë obligime brenda kësaj agjende janë sektori i energjisë dhe
transportit, e që në të njejtën kohë janë sektorët me peshë të madhe brenda Strategjisë për
Ndryshime Klimatike, të cilët do të reflektojnë në veprimet të cilat do të dalin nga masat e

9
përcaktuara në këtë Strategji (marrëveshjet dhe politikat tjera ndërkombëtare më gjërësisht
gjenden të elaboruara në Shtojcën 1 të këtij dokumenti)

Duke pasur parasysh pasigurinë e lartë për sa i përket nivelit aktual si dhe parashikimit të
emetimeve në të ardhmen të gazrave serrë në Kosovë, është vështirë të përcaktohet në kuptim
të plotë një objektiv për zvogëlim të emisioneve të GS i cili do të definonte caqet e sasisë për
zvogëlimin e emitimeve. Për të këtë arsye dhe për shkak të paqartësisë së zhvillimit të
ardhshëm social dhe ekonomik të vendit, është gjithashtu vështirë të caktohen objektiva
afatgjate të strategjisë zhvillimore për zhvillim me emetim të ulët/zvogëlimit të GS, (p.sh. 2050
sipas Udhërrëfyesit të BE-së). Për shkak të kësaj, objektivat për zbutje janë përcaktuar në kuptim
cilësor.
Kjo Strategji ka përcaktuar pesë objektiva strategjike prej tyre dy janë për zhvillim me emetim të
ulët (zvogëlim të GS ) dhe tri për përshtatje me ndryshimet klimatike, gjithsejt pesë.
Objektivat strategjike për zhvillim me emetim të ulët (për zvogëlim të emisioneve të GS):
1. Zhvillimi i kapaciteteve të Kosovës për përmbushjen e obligimeve në kuadër të
Konventës UNFCCC dhe BE-së.
2. Zvogëlimi i emetimeve të GS.

Objektivat startegjike për përshtatje me ndryshimet klimatike:

3. Zhvillimi i mekanizmave të ri dhe përmirësimi i atyre aktualë në zvogëlimin e rrezikut
nga fatkeqësitë, në sektorët me rëndësi ekonomike që janë të cenueshëm ndaj
ndryshimeve klimatike;
4. Ngritja e kapaciteteve për përshtatje të ekosistemeve natyrore
5. Ngritja e kapaciteteve të partnerëve, akterëve dhe hisedarëve qendrorë dhe lokalë për
integrimin e çështjeve të ndryshimeve klimatik dhe përshtatjes në proceset e zhvillimit

Për të arritur realizimin e objektivave për zhvillim me emetim të ulët gjasat janë shumë të
mëdha që zhvillimet me emetim të ulët do të dërgojë në emetime më të ulëta të gazrave serrë
sesa në skenarin pa ndryshime. Ajo do të ndihmojë në:

a. propozimin e zgjidhjeve prioritare për zbutje, të cilat do të sigurojnë mundësi
ekonomike;
b. identifikimin e pengesave për zhvillim ekonomik me emetim të ulët të karbonit;
c. forcimin dhe mbështetjen në projektet/investimet ekzistuese, duke tërhequr
mbështetje ndërkombëtare shtesë;
d. vendimet që do të merren për kontributet/zotimet e ardhshme për reduktim
sasior të emetimeve.

Masat kryesore për arritjen e objektivave strategjike për zhvillim me emetim të ulët (zvogëlim të
emisioneve të GS) do të maksimizojnë përfitimet, duke minimizuar pasojat negative janë:

10
- Krijimi i një Sistemi Kombëtar të Inventarit të Gazrave Serrë dhe fuqizimi i raportimit
për gazrat serrë
- Zbatimi i Planit Kombëtar të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë 2010-2018
- Zbatimi i Planit Kombëtar të Veprimit për Energji të Ripërtëritshme (PKVER) 2011 - 2020
- Rindërtimi dhe zgjerimi i rrjeteve të ngrohjes qendrore
- Përmirësimi i efiçiencës së TC-ve ekzistuese
- Konceptet e lëvizshmërisë së qëndrueshme në qytete dhe qyteza të Kosovës
Duke përdorur ekstrapolim të thjeshtë emetimeve të gazarve serrë në varshmëri me kërkesën e
parashikuar për energji sipas Planit të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë dhe krahasuar me
ndikimin e këtyre masave, na paraqitet një zvogëlim i emetimeve prej 7 deri 14% më 2018,
krahasuar me skenarin pa ndërmarrjen e këtyre masave. Kjo jep vlerën e parë të përafërt se si do
të mund të dukej një cak i emetimit, i cili do të përpunohet më tej pasi të jenë përfunduar
inventari dhe parashikimet e emetimeve.

Për arritjen e objektivave strategjike masat e përgjithshme të sektorëve për përshtatje ndaj
ndryshimeve klimatike janë:

1. Mbrojtjen nga përmbytjet
2. Thatësirat, rrjedhat e vogla dhe mungesa e ujit
3. Menaxhimin e pyjeve dhe biodiversitetit
4. Shëndetin publik
5. Menaxhimin dhe shkëmbimin e informatave
6. Ngritjen e kapaciteteve, trajnime dhe ngritjen e vetëdijes
7. Financat, mbulimin e kostove dhe menaxhimin i rrezikut
8. Strukturat e bashkëpunimit

Këto masa për përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike identifikojnë aktivitete/ intervenime, të
cilat rrisin përfitimet duke minimizuar pasojat negative. Kjo përfshinë veprime me kosto
efektive, për zvogëlimin e rreziqeve, të cilat mund të realizohen pa komprometuar trajektoret e
zhvillimit të qëndrueshëm dhe opsionet e përshtatjes, të cilat sigurojnë përfitime pavarësisht
kushteve të ardhshme klimatike.

Përshtatja ndaj ndryshimeve klimatike i referohet përshtatjes në sistemeve ekologjike, sociale
apo ekonomike si përgjigje ndaj nxitjeve aktuale apo të pritura klimatike si dhe efekteve apo
ndikimeve të tyre. Ajo i referohet ndryshimeve në procese, praktika dhe struktura për t’i zbutur
dëmet e mundshme apo për të përfituar nga mundësitë që lidhen me ndryshimet klimatike
(Përkufizimi i Konventës UNFCCC: http://unfccc.int).

Masat për përshtatje përfshijnë përdorimin më efikas të resurseve të pakta të ujit, përshtatja e
standardeve të ndërtimit sipas kushteve të ardhshme klimatike dhe motit ekstrem, ndërtimi i
mbrojtësve për pengimin e përmbytjeve dhe ngritja e niveleve të digave, zhvillimi i të korr
urave që durojnë thatësirat, përzgjedhja e specieve të pemëve dhe praktikave pyjore që janë më
pak të cenueshme ndaj stuhive dhe zjarreve, si dhe vendosja e korridoreve tokësore për të
ndihmuar migrimin e specieve.


11
Këto politika sigurojnë një kornizë gjithpërfshirëse për zhvillimin e Planit të Veprimit për
Ndryshime Klimatike 2018- 2020, që është pjesë e këtij dokumenti në të cilin përcaktohen
veprimet, realizimi i të cilëve do të kontribuoi në zvogëlimin e emisioneve të GS dhe në
përgatitjet për përshtatje me ndryshimet klimatike.

Përderisa ndryshimet klimatike paraqesin një sfidë shumë të madhe, ato
gjithashtu paraqesin një mundësi për inovacione, në menaxhimin e resurseve
ujore dhe zhvillim të qëndrueshëm, në një ekonomi bashkëkohore, posaçërisht
përmes rritjes së: p.sh. energjisë me erë dhe asaj solare, zhvillimin e
infrastrukturës së gjelbërt, prodhimi (i qëndrueshëm) i biokarburanteve,
riciklimit të ujërave të zeza, si dhe teknologjive të ndërtimit për banim- neutrale
në karbon, transport dhe industri neutrale.

Në fund, kjo Strategji synon t’i ndajë dhe pasurojë mësimet e nxjerra, praktikat e mira të
përshtatjes, përvojat dhe avokimin për të ndikuar në proceset e politikave dhe të vendimmarrjes
në nivel lokal, qendror dhe rajonal.

Strategjia për Ndryshime Klimatike 2019- 2028 dhe Plani i Veprimit për Ndryshime Klimatike,
2019- 2021, përbëhët prej 7 kapitujve dhe 6 shtojcave. Pas një përmbledhjeje ekzekutive të
paraqitur në Kapitullin e parë, në Kapitullin e dytë është dhënë një hyrje duke përfshirë
metodologjinë e punës, kurse në Kapitullin e trëtë është paraqitur sfondi (gjendja aktuale), ku
përfshihet pjesa e zvogëlimit të emetimeve të GS dhe përshtatja me ndryshimet klimatike dhe
poashtu elaborohen sektorët e veçantë që kontribojnë në emetimet e GS por edhe sektorët që
preken nga ndikimet e ndryshimeve klimatike duke përfshirë edhe legjislacioni që ka për synim
trajtimin e ndryshimeve klimatike, ndërsa në Kapitullin e katërt është paraqitë vizioni, misioni
dhe objektivat ku përfshihen edhe masat për realizimin e objektivave të përcaktuara në këtë
Strategji. Në Kapitullin e pestë është paraqitur monitorimi dhe vlerësimi i zbatimit të strategjisë,
kurse në Kapitullin e gjashtë është përfshirë përmbledhja e aktiviteteve kyçe, kostove të
perllogaritura dhe hapat e ardhshëm dhe në Kapitullin e i shtatë është i paraqitur Plani i
Veprimit për Ndryshime Klimatike. Ndërsa sfondi analitik është dhënë në gjashtë Shtojcat e
këtij dokumenti.

KAPITULLI II
HYRJE
Strategjia për Ndryshime Klimatike 2019- 2028, është në përputhshmëri me prioritetet
strategjike të Qeverisë së Kosovës, në veçanti me Programin e Qeverisë së Republikës së
Kosovës 2017-2021 ,Strategjinë Kombëtare për Zhvillim (SKZH) 2016-2021 dhe Programin e
Kosovës për Reforma Ekonomike (PRE) 2018 – 2020
Në Strategjinë për Mbrojtjen e Mjedisit të Kosovës (SMMK) dhe Planin e Veprimit për Mjedis
(PVM), ndryshimet klimatike janë identifikuar si prioritet dhe poashtu për procesin e përafrimit
të Kosovën me BE-në dhe përmbushjes së detyrimeve që dalin nga Marrëveshja e Stabilizim
Asociimit.

12
Hartimi i Strategjisë për Ndryshime Klimatike (tani e tutje Strategjia) është iniciuar nga
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) me mbështetje të UNDP-së. Kjo
Strategji është hap fillestar në procesin e menagjimit të politikave për zvogëlim të gazrave serrë
(GS) dhe përshtajtjes me ndryshimet klimatike. Poashtu, ky dokument paraqet një mundësi që
të gjenden dhe përcaktohen masat për zvogëlimin e emisioneve të gazrave serrë dhe përshtatjes
ndaj ndryshimeve klimatike, komponenta të cilat do të nxisin zhvillimin e qëndrueshëm.

Qëllimi i Strategjisë për Ndryshime Klimatike është që të mundësohet një kornizë
gjithëpërfshirëse e politikave për zbutjen e ndryshimeve klimatike, bazuar në nivelin aktual të
informatave. Në njërën anë, kjo Strategji merr parasysh përpjekjet e vazhdueshme të Kosovës
dhe në anën tjetër siguron udhëzime për hapat e ardhshëm që do të merren në kuptim të
përmbushjes së kërkesave të BE-së dhe përgjegjësive të ardhshme globale, të Kosovës. Në
shtojcën 1, pika 1.0 të këtij dokumenti është paraqitë më hollësisht konteksti ndërkombëtar/
Pozita ndërkombëtare e Kosovës.
Strategjia trajton dy komponenta: Zhvillimet me Emetim të Ulët (zvogëlim të emisioneve të GS)
dhe Përshtatjen me ndryshimet klimatike.

Për tu përballur me ndryshimet klimatike kjo Strategji do të ndihmon në zbatimin e masave të
duhura në lidhje me ndërtimin e kapaciteteve, forcimin institucional, promovimin e
mekanizmave për zhvillim të pastër dhe përgatitjen për fatkeqësitë natyrore. Meqenëse nga
këto masa dalin një numër i konsiderueshëm i veprimeve Plani i Veprimit për Ndryshime
Klimatike 2019- 2021, do të përfshinë veprimet prioritare që realisht mund të realizohen për
këtë periudhë.

Strategjia parasheh reagimin efektiv ndaj ndikimeve të ndryshimeve klimatike, duke pasur
parasysh parimet ndërkombëtare për zhvillim të qëndrueshëm. Përshtatja me ndryshimet
klimatike është jetike për uljen e rrezikut dhe dëmeve nga ndikimet aktuale dhe të ardhshme të
ndryshimeve klimatike me kosto-efektive si dhe për të shfrytëzuar përfitimet e mundshme që
dalin nga ndryshimet klimatike. Strategjia do të synojë që të aplikojë mekanizma të ri dhe t’i
përmirësojë ata aktualë, për uljen e rreziqeve nga fatkeqësitë, të cilat janë me peshë për sektorët
e rëndësishëm ekonomik, të cilët janë posaçërisht të cenueshëm nga ndikimet e ndryshimeve
klimatike, si dhe për zgjërimin e kapacitetit të përshtatjes së sistemeve natyrore, në veçanti
ekosistemeve të cënueshme dhe shoqërisë dhe në veçanti komuniteteve të cënueshme, siç janë
fermerët e varfër, grupet e margjinalizuara dhe gratë, për trajtimin e ndikimeve klimatike dhe
rreziqeve të lidhura me jetën dhe mjetet e jetesës së tyre. Në këtë mënyrë, Strategjia ka për
qëllim ngritjen e kapacitetit të partnerëve, akterëve dhe hisedarëve lokalë për integrimin e
çështjeve të ndryshimeve klimatike dhe përshtatjes në proceset e zhvillimit lokal dhe rajonal, si
dhe fuqizimin e tyre për trajtimin e çështjeve të ndryshimeve klimatike.

Sfidë kryesore për zvogëlimin e emisioneve të GS janë kufizimet financiare të kompanive
publike dhe ato private, për të investuar në teknologjitë e tyre për zvogëlim e këtyre
emisioneve.

Meqenëse kontribuesit kryesorë të GS janë sektorët e ndryshëm, të cilët monitorohen nga
Ministritë dhe Komunat, atëherë kjo strategji adreson në mënyrë specifike masat e nevojshme,
të cilat do të zbatohen nga këto autoritete.


13
Strategjia për Ndryshime Klimatike përbën kornizën themelore për zvogëlimit të GS dhe
përshtajtjes me ndryshime klimatike, në bazë të së cilës, pas miratimit në Qeveri do të
realizohen hapat e mëtejshëm në harmonizimin e legjislacionit me dispozitat e BE-së, zbatimin
e legjislacionit, zbatimin e standardeve përmes politikave të përcaktuara, në koordinim me
strategjitë dhe planet tjera të veprimit.

Ky dokument është punuar në përputhje me Udhëzimit Administrativ (QRK) Nr. 07/2018, për
planifikimin dhe hartimin e dokumenteve strategjike dhe planeve të veprimit.

METODOLOGJIA
Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) është përgjegjëse për hartimin e
Strategjisë për Ndryshime Klimatike dhe Planit të Veprimit, duke u siguruar se të gjitha
institucionet dhe komuniteti i gjërë, janë të vetëdijshëm për rëndësinë e kontributit për
Ndryshimet Klimatike.

Për hartimin e kësaj Strategjie dhe Plani të Veprimit MMPH themeloi Grupin Punues
Ndërministror për Ndryshimet Klimatike (GPNM). Grupi punues është mbështetur nga zyra e
UNDP-së në Kosovë, duke siguruar informata të rëndësishme nga ekspertë vendorë e
ndërkombëtarë, si dhe nga Instrumenti i Asistencës Teknike dhe Këmbimit të Informatave (EU
TAIEX).

Funksion i rëndësishëm i procesit të planifikimit ishte integrimi i interesave të ndryshme për
Komponentën Përshtatjes dhe Komponentën për Zhvillim me Emetim të Ulët, të cilat janë
hartuar në mënyrë paralele, nën patronatin e MMPH.

Strategjia për periudhën 2019– 2028 dhe Plani i veprimit për periudhën 2019- 2021, është
përgatitë nga grupi punues i ekspertëve, i organizuar brenda MMPH dhe pjesëmarrësve nga
institucionet relevante të Kosovës:

• Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor
• Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural (MBPZHR)
• Ministria e Zhvillimit Ekonomik (MZHE)
• Ministria e Integrimit Evropian (MIE)
• Ministria e Infrastrukturës (MI)
• Ministria e Tregtisë dhe Industrisë (MTI)
• Ministria e Punëve të Brendshme (MPB),
• Ministria e Pushtetit Lokal,
• Ministria e Shëndetësisë,
• Univerziteti i Prishtinës,
• Korporata Energjetike e Kosovës,
• Trepça,
• Feronikeli,
• Sharrcemi


14
Për të monitoruar zhvillimin e këtij procesi, MMPH ka formuar Këshillin Drejtues nga
strukturat e hierarkisë, të cilit periodikisht i është raportuar për rrjedhat e punës së grupit
punues.

Pasi që Strategjia përfshinë dy komponenta; Zhvillimin me Emetim të Ulët dhe Përshtatjen me
Ndryshimet Klimatike, janë formuar dy nëngrupe punuese sektoriale:
G.P. për Zhvillimin me Emetim të Ulët
G.P. për Përshtatje me Ndryshimet Klimatike

 Partnerët e përfshirë në hartimin e strategjisë
Partnerët të cilët janë konsultuar gjatë procesit të hartimit të këti dokumenti, qoftë përmes
pjesëmarrjes së tyre në takime,tryeza të rrumbullakëta, përmes intervistave bilaterale apo
përmes anketës në nivel lokal (gjërsëisht i paraqitur në Shtojcën 2 të këtij dokumenti), janë:

• UNDP Kosovë dhe UNDP, RBEC,
• Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian në Kosovë
• Sekretariati i Këshillit Ndërministror për Ujëra, Zyra e Kryeministrit
• Ekipi i FAO në Kosovë
• Qendra Rajonale Mjedisore (REC), Kosovë
• Agjencia për Menaxhimin e Emergjencave (EMA), Kosovë
• Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH), Kosovë
• Instrumenti për Asistencë Teknike dhe Këmbim të Informatave (TAIEX)

Në Shtojcën 2 të këtij dokumenti janë përfshirë edhe Konsultimet, Roli dhe përgjegjësitë,
Korniza Institucionale.

KAPITULLI III
SFONDI
Ka dëshmi të shumta se ndryshimet klimatike po ndodhin dhe ndikimet po vërehen tani (Paneli
Ndërqeveritar për Ndryshimin Klimatik (IPCC), 2007, 2013; Raporti Botëror i Zhvillimit të Ujit,
2009; Raporti i Ndikimit Njerëzor, 2009; Asociacioni Ndërkombëtar i Universiteteve
Hulumtuese (IARU), 2009; OBSH, OBM, 2012). Për më keq, observimet e kohëve të fundit
tregojnë se emetimet e gazrave serrë dhe shumë aspekte të klimës po ndryshojnë në prag të
kufijve të sipërm (!) të parashikimeve të IPCC (IARU, 2009). Ndryshimet klimatike po ndodhin
më shpejtë se që është menduar (Raporti i Ndikimit Njerëzor, 2009; IARU, 2009). Shumë
indikatorë kyçë tanimë po lëvizin përtej trendeve të ndryshueshmërisë së natyrës brenda së
cilës janë zhvilluar dhe kanë lulëzuar shoqëritë dhe ekonomitë bashkëkohore. Këta indikatorë
përfshijnë temperaturën mesatare globale të sipërfaqes, temperaturën globale të oqeaneve, si
dhe ngjarjet ekstreme klimatike (IARU, 2009).

Ndryshimet klimatike mund të ndikojë drejtpërsëdrejti në ciklin hidrologjik dhe përmes tij në
sasinë dhe cilësinë e resurseve ujore. Rritja e temperaturës sipërfaqësore të ujit dhe ndryshimet
në ciklin hidrologjik mund të rezultojnë në ndryshimin e trendeve të reshjeve në rajon. Disa
pjesë mund të përjetojnë reshje intensive që rezultojnë me përmbytje tëmëdha, gjersa rajonet e

15
tjera mund të përjetojnë më pak reshje, si dhe thatësira të shpeshta (IPCC, 2013; IARU, 2009;
Raporti Botëror i Zhvillimit të Ujit, 2009). Ndryshimet klimatike mund të ulin rrjedhat minimale
në lumenj, duke cenuar disponueshmërinë dhe cilësinë e ujit për florën dhe faunën dhe të ujit të
pijshëm, prodhimit të energjisë (hidroenergjetikë). Si rrjedhojë e drejtpërdrejtë, shumë sektorë
janë tejet të cenueshëm ndaj ndikimeve të ndryshimeve klimatike, në veçanti bujqësia,
peshkataria, industria, navigimi, turizmi, shëndeti publik, siguria publike, biodiversiteti dhe
shërbimet mjedisore nga ekosistemet.
Krahas dëmeve mjedisore dhe ekonomike, ndikimi përfundimtar i ndryshimeve klimatike është
goditja në resursin tonë më të çmuar – jetën dhe shëndetin e njeriut. Ndikimet shëndetësore janë
në mesin e dëmeve më të konsiderueshme nga ndryshimet klimatike dhe shëndeti mund të jetë
forcë shtytëse për angazhim publik për zgjidhje klimatike.
Për këtë arsye, përgjithësisht pranohet nga autoritetet përgjegjëse, që Kosova duhet të ketë plan
për përshtatje ndaj sfidave dhe mundësive që sjellë një klimë në ndryshim. Institucionet
përgjegjëse për ujë, bujqësi, pylltari, navigacion, industri, shëndet publik, planifikim të
përdorimit të tokës dhe çështje të ndërlidhura të mjedisit janë nën presion për t'iu përgjigjur
ndikimeve të papara të ndryshimeve klimatike, siç janë përmbytjet e mëdha, thatësirat,
degradimi i ekosistemeve dhe reduktimi i shërbimeve të ekosistemit, mungesa e furnizimit me
ujë, shtimi dhe forma të reja të ndotjes dhe sëmundjeve që ndërlidhen me cilësinë e ujit.
Në shtojcën 3 më hollësisht është shpjeguar mbi gjendjen socio- ekonomike dhe për politikat për
zhvillim me emetim të ulët e ndryshimeve klimatike.
ZHVILLIMI ME EMETIM TË ULËT (ZVOGËLIMI I EMETIMEVE TË
GS)

Është pranuar ndërkombëtarisht se tranzicioni në zhvillim me emetim të ulët, si për shtetet me
ekonomi të zhvilluar ashtu edhe për ato në zhvillim, është i domosdoshëm për stabilizimin e
përqendrimeve të gazrave serrë sipas skenarit të ngritjes së temperaturës për 2o C. Për të arritur
zvogëlimin e emetimeve kërkohet që në mbarë globin të kalohet në zhvillim me emetim të ulët.
Kjo nënkupton ndarjen e emetimeve të karbonit nga rritja ekonomike përmes një varg masash
në të gjithë sektorët ekonomikë, siç është përmirësimi i efiçiencës së energjisë, përdorimi i
burimeve të ripërtëritshme të energjisë, menaxhimi i shfrytëzimit të përdorimit të tokës dhe të
tjera.

Zhvillimi me Emetim të Ulët është dokument strategjik që ndihmon vendet në ndërrimin e
rrugës së zhvillimit drejt një ekonomie me emetim më të ulët të karbonit dhe realizimit të
zhvillimit të qëndrueshëm, bazuar në prioritetet e tyre socio-ekonomike dhe zhvillimore.
Zhvillimi me Emetim të Ulët përmban një komponentë afatgjate, që ka një vizion strategjik dhe
nga një komponentë afatshkurte dhe afatmesme, të cilat paraqesin veprime specifike që duhet të
ndërmerren për të kaluar në “zhvillim me emetim të ulët të karbonit”.

Zhvillimet me Emetim të Ulët bazohen në rrethanat specifike në secilin vend, duke përfshirë
kapacitetin institucional dhe profesional të tij, përvojat e mëhershme në “luftimin” e
ndryshimeve klimatike në kontekstin e përgjithshëm të politikave.


16
Ndonëse ende nuk është palë e konventës, Kosova mbështet përpjekjet globale dhe kontribuon
për stabilizimin e përqendrimeve, në pajtim me skenarin e mbajtjes së rritjes së temperaturës
mesatare globale në vlerë më të ulët se 2 ° C dhe ajo duhet ta kalojë në rrugën e zhvillimit me
emetim të ulët. Kosova tanimë është zotuar në uljen e emetimeve në kuadër të Traktatit të
Komunitetit të Energjisë. Hapi i parë është që të hartohet një Strategji për Zhvillim me Emetim
të Ulët dhe që VDKZ-t të prezantohen pasi të nënshkruhet Konventa, po ndërkohë të kërkohet
tek donatorët mbështetje, për zhvillim dhe zbatim.

Inventari e gazrave serrë i përpiluar për 2008 dhe 2009 është nga iniciativat e para të Kosovës që
kontribuojnë në përpjekjet globale për minimizimin e ndikimit të njeriut në ndryshimet
klimatike. Ky projekt vazhdon me aktivitete të mëtejshme të ngritjes së kapaciteteve për
monitorimin dhe raportimin e gazrave serrë. Kosova ende nuk ka filluar të dorëzojë
Komunikatën Kombëtare në Sekretariatin e UNFCCC.

EMETIMET E PËRGJITHSHME TË GAZRAVE SERË NË KOSOVË
INVENTARI I GAZRAVE SERRË

Autoriteti përgjegjës për politikat për mjedis dhe klimë është Ministria e Mjedisit dhe
Planifikimit Hapësinor (MMPH). Më 2012, me financim të qeverisë Çeke nën mbështetje të
UNDP, Kosova ka përgatitur inventarin e parë kombëtar të gazrave serrë për periudhën 2008 –
2009 dhe Invenatrin e dytë të GS e ka përgatitë për periudhën 2008- 2013. Ministria e Zhvillimit
Ekonomik ka përgjegjësi për politikat e energjisë dhe është në krye të përpjekjeve për
përmbushjen e caqeve të BE-së 20-20-20 në kuadër të Traktatit të Komunitetit të Energjisë, duke
përfshirë Planin e Veprimit për Energji të Ripërtëritshme dhe Planin e Veprimit për Efiçiencë të
Energjisë poashtu Agjencia Kosovare për Efiçiencë të Energjisë ka planifikuar disa projekte për
zvogëlimin e gazrave serrë në ndërtesa dhe sektorë të tjerë.

Sipas rezultateve, emetimet e gazrave serrë në vitin 2008 arritën gjithsej 9.5 Mt CO2 eq. Në vitin
2009 ato janë rritur për 11% pra në 10.5Mt CO2 eq. Në vitin 2015, emetimet e GS janë rritur për
5.2 % duke arritur totalin e emetimeve, në rreth 10Mt CO2 eq (përkatësisht 10065 Gg CO2
eq.).Kjo rritje është arritë pothuajse tërësisht nga rritja e djegies së lëndëve fosile. Dioksidi i
karbonit përbën rreth 80 % tëgjitha emetimeve, gjersa metani dhe oksidi i azotit rreth 10%. Të
ashtuquajturat gazrat-F, siç janë HFC dhe PFC, janë gati të papërfillshme.
Krahasuar me shtetet tjera të Evropës, Kosova vazhdon të ketë emetim të ulët për koke banori
me 5.5 ton CO2 eq., ndërsa që emetimet për njësi të BPV për vitin 2015 ishin 0.56kg/euro.
Në kuadër të monitorimit të emisioneve të gazrave serë, Kosova deri me tani ka përgatitur
inventarin e gazrave serë për periudhën kohore 2008-2013 dhe për vitin 2015. Vlerësohet që
emetimet mesataretë gazrave serë në Kosovë janë rreth 10 milion ton CO2 equivalent. Burimi
kryesor i gazrave serë është sektori i energjisë me pjesëmarrje prej 87% të totalit të emetimeve.
Sektori i dytë është bujqësia dhe shfrytëzimit të tokave me me 6%% dhe ai i mbeturinave me 5%
të totalit të emisioneve kurse sektori i proceseve industriale dhe përdorimit të produkteve me
rreth 2.5%. Sektori i pylltarisë dhe i shfrytëzimit të tokës është sektori i vetëm akumulues i
gazrave serë


17

Emisionet e GHG në Kosovë për vitin 2013

Gg CO2 eq.
Gjithsej emisione 9568.4
Energjia 8428.4
Proceset industriale 198
Shfrytëzimi i produkteve 36
Bujqësia 690
Pylltaria dhe shfrytëzimi i tokës -34
Mbeturinat 250
Tab. 1. Emisionet e GHG në Kosovë për vitin 2013


Figura 1. Emetimi i GHG në % sipas sekrorëve
Trendi i emisioneve totale të GHG në Kosovë në vitin 2013 shënon një rritje të ndjeshme
krahasuar me vitin 2012 (9568.4 Gg CO2 eq në vitin 2013, krahasuar me 9526.7 Gg CO2eq në vitin
2012). Ndërsa që viti me emetimet më të mëdha nga inventari i deritanishëm vlerësohet të jetë
viti 2009 me 10507.2 Gg CO2eq. Burimi kryesor i emetimeve te gazrave serë në Kosovë rrjedhë
nga energjia e prodhuar nga thëngjilli.


18

Fig. 2. Totali i emisioneve të GHG në Kosovë 2008-2013

Krahasuar me vendet tjera në Evropë, Kosova ka emetime relativisht të ulëta për kokë banori
5.5 t CO2 ekuivalent/ për kokë banori, në vitin më 2015, gjerësa emetimet e gazrave serrë për
njësi të BPV (0,56 kg CO2 ekuivalent për EUR më 2015) janë të larta. Emetimet për kokë banori
janë pak më të larta se gjysma vlerës mesatares së BE-së (9.93 t) dhe emetimet për njësi të BPV-
së janë gati dyfishi i atyre në BE (0.4 kg/EUR). Këto statistika ilustrojnë sfidat ekonomike dhe
sociale për Kosovën të kurthuara me emetime të ulëta por në rritje, ndërsa me BPV edhe më të
ulët për kokë banori. Kjo situatë arsyeton aplikimin e parimit të përbashkët por me përgjegjësi
të ndryshme të përcaktuar në nenin 3.1 të Konventës së Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet
Klimatike (UNFCCC). Në fig. 3 janë të paraqitura emetimet e CO2 (ton equivalent) për kokë
banori në Kosovë, krahasuar me disa vende të regjionit, Evropës dhe botës.


Fig.3. Emetimet e CO2 (ton equivalent) për kokë banori në Kosovë krahasuar me disa vende të
regjionit, Evropës, botë.



19
ENERGJIA

Sektori i Energjisë, përfshin rreth 88% të emetimit të përgjithshëm të gazeve serrë në Kosovë ose
8428.21 Gg CO2 eq. Emisionet e gazrave serrë për këtë sektorë janë kalkuluar sipas metodologjisë
IPCC 2006, duke zbatuar faktorët e emisionit relevant sipas TIER 1.

Ky sektor i takon kategorisë së parë sipas IPCC 2006 dhe përbëhet nga tre nën-sektorë (kategori)
tjerë. Nën sektori i parë 1.A përfshinë Emetimin nga aktivitetet me djegie te karburantit, 1.B.
Emisionet që vijnë nga eksplorimi, shfrytëzimi, dhe shpërndarja e lëndëve djegëse si dhe nën-
sektori 1.C. Ruajtja dhe transporti i Dioksidit te Karbonit.
Burimet kryesore te emetimit te CO2 ne sektorin e energjisë vijnë nga nën-sektori i pare 1.A.
Aktivitetet nga djegia e karburanteve. Këtu bëjnë pjesë kryesisht emetimet nga prodhimi i
energjisë elektrike, ngrohtorja, transporti dhe industritë prodhuese. Nga ky nën sektor vijnë
8392.4 CO2eq apo 99,95 % e total CO2 eq, në sektorin e energjisë pasi qe dy nën-sektoret tjerë 1.B.
që vijnë nga eksploatimi, shfrytëzimi, dhe shpërndarja e lëndëve djegëse nuk është një burim i
rëndësishëm i shkarkimeve të Gazrave Sere ne Kosovë- 35.85 CO2 eq apo 0,5 %, sepse vetëm
minierat e braktisura (të vogla) dhe minierat e hapura sipërfaqësore (linjiti) ndodhen në Kosovë,
dhe 1.C. Ruajtja dhe transporti i dioksidit të karbonit po ashtu nuk është relevante për Kosovën.
Kategoria sipas IPCC 2006
1- Energjia
1.A - Aktivitetet nga djegia e karburanteve
1.A.1 –Sektori i energjisë
1.A.2 Sektori i prodhimit dhe i ndërtimit
1.A.3 – Transporti
1.A.4 – Sektorët tjerë
1.A.5 – Te pa specifikuara
1.B – Emisionet nga karburantet fugitive
1.B.1 – Lende djegëse te ngurta
1.B.2- Nafta dhe gazi natyror
1.B.3 – Emisionet tjera nga prodhimi i energjisë
1.C – Ruajtja dhe transporti i CO2
1.C.1 – Transporti i CO2
3.C.5 – Deponimin e CO2
3.C.6 – Tjera

Emetimet e gazrave serrë në sektorin e transportit janë në rritje e sipër për shkak të numrit
gjithnjë e më të madh të veturave dhe konsumit më të madh të karburantit. Me rritjen e të
ardhurave të popullatës dhe me zhvillimin e mëtejmë të sistemit rrugor, kjo kategori gjithsesi
do të rritet edhe më tej.
Emetimet fugjitive që janë përfshirë në kategorinë 1B vijnë nga eksploatimi dhe shpërndarja e
lëndëve djegëse. Në rastin e Kosovës kjo ka rëndësi të vogël meqë linjiti i nxjerrë në Kosovë

20
është relativisht i ri dhe nuk nuk përmban shumë metan. Në fig. 4 janë paraqitur emetimet e
GS, në sektorin e energjisë.

Figura 4: Emetimet e gazrave serrë në sektorin e energjisë

Në vitin 2013, janë regjistruar rreth 6431 Gg CO2 eq. nga sektori i energjisë qe përbën rreth 76% të
emetimeve nga ky sektor, 965.95 Gg CO2 eq.,nga transporti apo 11.5% të totalit të emetimeve të
CO2 ne sektorin e energjisë.

Burimet e emisioneve CO2 Gg. eq. %
1.A.1 –Sektori i energjisë 6431.05 76.3
1.A.2 –Sektori i prodhimit dhe ndërtimit 549.33 6.5
1.A.3 – Transporti rrugor 965.94 11.5
1.A.4 – Sektorët tjerë nga djegia e
karburanteve
446.02 5.3
1.B.1 – Lende djegëse të ngurta 35.85 0.4
Tab.2. Burimet kryesore të emetimeve të gazrave serrë në sektorin energji

21

Fig 5. Pjesëmarrja ne% e emetimeve sipas kategorive të sektorit të energjisë

Sipas të dhënave nga viti 2008 deri ne vitin 2013, vërehet një ngritje -ulje e emetimeve të CO2
gjatë viteve. Edhe në vitin 2013 kemi një ngritje te CO2 në krahasim me vitin paraprak.







Tab 3. Emetimet e CO2, 2008- 2015

Burimi i këtyre të dhënave për këtë sektorë janë Bilanci i energjisë nga Ministria e Zhvillimit
Ekonomik dhe nga Agjencia e Statistikave të Kosovës.
Mundësitë kryesore për zvogëlimin e emisioneve nga ky sektor do të ishin rritja e përdorimit të
burimeve të ripërtërishme të energjisë: energjia diellore, energjia e erës, ujit si dhe zvogëlimi i
përdorimit të thëngjillit për energji, kurse në sektorin e transportit zëvendësimi i veturave të
vjetra me të reja, përdorimi i transportit publik dhe promovimi i transportit të qëndrueshëm me
më pak trafik motorik, çiklizëm etj.
Sektori i energjisë, bashkë me sektorin e minierave dhe të bujqësisë, tradicionalisht kanë qenë
shtylla themelore të ekonomisë së Kosovës. Kosova ka potenciale të konsiderueshme për
prodhim të energjisë elektrike. Rezervat e linjitit në Kosovë, me rreth 12.5 miliardë tonelata, nga
të cilat 10.9 të eksploatueshme, konsiderohen si më të mëdhatë në Evropë. Megjithatë, Kosova
po përballet me probleme të konsiderueshme në përmbushjen e kërkesës së energjisë elektrike
për tërë dekadën, ndonëse që nga viti 1999 janë vërejtur disa përmirësime.
Vitet CO2 (Mt)
2008 7,58
2009 8,41
2010 8,71
2011 8,62
2012 8,13
2013 8,31
2015 5.5
mesatarja 7.85

22
Kapacitetet prodhuese të energjisë elektrike janë kryesisht termike dhe përbëhen nga dy
termocentrale, TC Kosova A dhe TC Kosova B. Pjesa tjetër e energjisë së prodhuar është nga HC
Ujmani dhe HC-të tjera distributive, me rreth 3%, me erë dhe solare.
Në tabelën e mëposhtme janë paraqitur kapacitetet e instaluara gjeneruese sipas llojit dhe vitit
të futjes në operim.
Gjatë viteve të fundit nuk ka ndryshime të mëdha në kapacitetet e instaluara gjeneruese.
Ndryshim përbën rritja e kapacitetit të HC Dikance. Pritet që së shpejti të futën në operim disa
HC të vogla si investime private në kuadër të BRE-ve.
Njësitë
prodhuese
Kapaciteti i njësive (MW)
Futja në
operim Instaluar Neto Min/max
Termocentralet
A1 65 Nuk operon 1962
A2 125 Nuk operon 1964
A3 200 182 100-130 1970
A4 200 182 100-130 1971
A5 210 187 100-135 1975
TC Kosova A 800 551
B1 339 310 180-260 1983
B2 339 310 180-260 1984
TC Kosova B 678 620
Hidrocentralet
HC Ujmani 35.00 32.00 1983
HC
Lumbardhi 8.08 8.00 (1957) 2006
HC Dikanci 3.34 3.18 (1957) 2013
HC Radavci 0.90 0.84 (1934) 2010
HC Burimi 0.86 0.80 (1948) 2011
Total HC 48.18 44.82
centralet e erë 1.35 1.35 2010
Total 1,527.53 1,217.17
Tab.4. Kapacitetet e instaluara prodhuese të energjisë elektri

Kapacitetet e instaluara të termocentraleve janë 1478 MW, mirëpo për shkak të vjetërsisë së tyre,
aktualisht kapaciteti operativ i tyre sillet rreth 900 MW.
Kërkesat në rritje për energji elektrike mbulohen nga prodhimi i dy termocentraleve me bazë
linjiti (TC Kosova A dhe TC Kosova B), nga disa hidrocentrale, nga importi dhe në raste të
pamundësisë së furnizimit janë bërë reduktime. Me kalimin e viteve ka pasur permirësime të
ndjeshme në plotësimin e kërkesave për energji përmes prodhimit vendor. Importi i energjisë

23
elektrike ka pasur luhatje prej 10-14% të sasisë së energjisë së nevojshme për mbulimin e
kerkesave për energji elektrike.
Më 2015, energjia elektrike bruto e prodhuar nga termocentralet ekzistuese ishte 5,383.9751
GWh, gjersa energjia elektrike e prodhuar në hidrocentrale 95.5792 GWh. Kërkesa për energji
elektrike është së paku 10% më e lartë sesa energjia elektrike e prodhuar dhe viteve të fundit
rritja mesatare relative vjetore e konsumit të energjisë elektrike në Kosovë ka qenë rreth 6-7%.
Furnizimi me ndërprerje i energjisë elektrike është konsideruar si pengesë kryesore në rritjen
ekonomike në dekadën e kaluar.
Në Shtojcën 4 është paraqitë skenari i kërkesës së energjisë deri në vitin 2022, emetimet e
kalkuluara nga TC Kosova A dhe Kosova B.

NDËRTESAT

Sipas studimit të Bankës Botërore për Efiçiencë të Energjisë në objektet e banimit (2013), sektori
i ndërtesave përbën 48% të konsumit të energjisë dhe paraqet pjesën më të madhe të konsumit
të energjisë në Kosovë. Biomasa (45%) dhe energjia elektrike (44%) ishin burimet kryesore të
energjisë, të përdorura nga sektori i amvisërive, gjersa për sektorin e shërbimeve, energjia
elektrike ishte burimi kryesor i energjisë (52%), pasuar nga produktet e naftës (38%).

Sipërfaqja e gjithmbarshme e ndërtesave të banimit vlerësohet të jetë 45 milionë m2. Rreth një e
treta përbëhet nga shtëpitë njëkatëshe të banimit dhe vetë sektori i ndërtesave të banimit ka
gjithsejt sipërfaqe pak më të vogël se 35 milionë m2, pasuar nga kategoria e objekteve private të
banimit me afërsisht 8 milionë m2, gjersa objektet publike kanë sipërfaqe pak më të madhe se 2
milionë m2.

Potenciali i përgjithshëm i kursimeve në sektorin e objekteve të banimit dhe ato publike në
Kosovë vlerësohet të jetë 11% për furnizim primar dhe 20.07% e konsumit fundor të energjisë
për vitin 2010. Gjithsej kursimet e energjisë për tërë objektet e banimit dhe ato publike
vlerësohen në gati 45% të konsumit të kombinuar të energjisë, pra të ekonomive familjare dhe
sektorëve të shërbimeve.

Vlerësimi i tregut i realizuar për këtë studim identifikon një nivel të konsiderueshëm të
kursimeve potenciale të energjisë që do të mund të arriheshin në Kosovë përmes aplikimit të
masave për efiçiencë të energjisë në stokun e ndërtesave në vend. Realizimi i potencialit të plotë
kursimit të energjisë bazuar në masa me kosto-efektive do të kërkonte një investim total prej
1.367 miliardë € dhe me këtë do të krijoheshin kursime vjetore të kostove për investitorët dhe
përdoruesit fundorë prej rreth 198€ milionë.

Kontributi më i madh në potencialin e kursimit të energjisë vjen nga sektori banesor (72%),
pasuar nga sektori privat dhe komercial (20%). Ndonëse gjithsej potenciali për kursime të
energjisë në ndërtesa (objekte) komunale dhe qendrore është i ulët krahasuar me dy sektorët e

1Burimi: draft balanca e realizuar e energjisë elektrike më2012.
2Burimi: draft balanca e realizuar e energjisë elektrike më 2012.

24
tjerë për (8%), ndërtesat publike aktualisht paraqesin mundësinë më të mirë për arritjen e
kursimeve të vërteta të energjisë sepse në shumë raste ato tanimë përmbushin nivelet e
kërkuara të komforit. Ky fakt sugjeron se çdo program për efiçiencë të energjisë do të duhej të
fillonte me realizimin e masave në ndërtesa publike.
MINERALET DHE INDUSTRIA

Deri në fund të viteve të 1980-ta, industria dhe minierat merrnin pjesë në bruto prodhimin
vendor me rreth 50% dhe kryesisht bazoheshin në resurse natyrore të pasura (thëngjill, xehe,
etj.). Kosova ka resurse të shumta të zinkut, plumbit, arit, kadmiumit dhe bismutit, boksiteve,
nikelit, etj. Ekzistojnë miniera të ndryshme, gjersa rezervat e zinkut dhe plumbit në Kosovë
vlerësohen të jenë rreth 48 milionë tonelata, nga të cilat nikeli deri në 16 milionë tonelata.
Rezervat e kromit përbëjnë rreth 89 milionë tonelata dhe rezervat e boksitit deri në 13.2 milionë
tonelata.
Pas përfundimit të luftës më 1999, pjesa kryesore e aktiviteteve industriale u ndaluan për shkak
të vonesave në procesin e privatizimit të ndërmarrjeve shoqërore.

Në vitin 2011 minierat dhe gurëthyesit përbënin 1,5 për qind të BPV-së, prodhimi 8,7 për qind
dhe ndërtimi 7 për qind. Në të njëjtën kohë, shërbimet tjera përbënin 25 për qind, bujqësia 13
dhe administrata publike (duke përfshirë shëndetësinë dhe arsimin) 16%. Kjo nënkupton që
niveli i aktivitetit industrial në Kosovë është i ulët dhe me siguri do të rritet në të ardhmen,
duke rritur gjithashtu emetimet e gazrave serrë të ndërlidhur me minierat dhe industrinë.
TRANSPORTI

Transporti në Kosovë kryesisht bazohet në transportin rrugor. Rrjeti rrugor ka 7,200 km rrugë të
asfaltuara dhe të paasfaltuara me 288828 automjete.
Pas vitit 1999 është vërejtur një rritje e madhe e numrit të automjeteve. Pjesëmarrja e transportit
publik në transportin e përgjithshëm është e ulët. Numri më i madh i automjeteve në Kosovë
janë të vjetra, të prodhuara në fund të viteve të 80-ta dhe në vitet e 90-ta, të cilat nuk
përmbushin kërkesat minimale teknike. Afërsisht 99% e automjeteve përdorë naftë dhe benzinë
si burim të energjisë, ndërkohë që transporti hekurudhor përdor vetëm naftë, si rrjedhoj këto
burime paraqesin ndotje të ajrit, ujit dhe tokës.
Hekurudha nuk është tërësisht funksionale pas luftës. Hekurudha e Kosovës përbëhet nga
334,451 km për transport publik dhe 103,4 km për përdorim industrial. Transporti hekurudhor
përdorë naftë si burim të energjisë. Prioritetet e identifikuara në sektorin e transportit janë:
- Rishiqimi i kornizës ligjore të mbrojtjes së mjedisit që rezulton nga transporti dhe
harmonizimi i tij me normat ndërkombëtare dhe të BE-së.
- Shfrytëzimi i lëndëve djegëse më cilësore.
- Shfrytëzimi i transportit alternativ që shkaktonë ndotje më të vogël mjedisore
(hekurudhat, mjetet transportuese të bazuara në energji elektrike, etj).
- Kufizimi i përdorimit të automjeteve të vjetruara dhe atyre pa katalizatorë.
- Rehabilitimi i infrastrukturës ekzistuese rrugore për të evituar bllokimin e trafikut.
- Zgjidhja e problemit të automjeteve të vjetruara

25
MENAXHIMI I MBETURINAVE

Sipas të dhënave të fundit sasia e mbeturinave të krijuara është afër 1.92 kg/person/ditë, e
sasisë së përgjihshme të mbeturinave (mbeturinave komunale). Sasia e mbeturinave është në
rritje nga viti në vit, si pasojë e grumbullimit më të mirë si dhe rritjes së standardit jetësor të
konsumatorëve.
Sistemet e ndara për grumbullim dhe riciklim për menaxhimin e mbeturinave ka filluar të
aplikohet. Mbeturinat e rrezikshme kryesisht lidhen me komplekse të mëdha industriale, e
“pikat e nxehta” kryesore janë: Trepça, KEK-u, Ferronikeli dhe Sharrcemi, etj.
BUJQËSIA

Duke pasur parasysh rëndësinë e këtij sektori i cili kontribuon në BPV 11.9% dhe që mund të
sjell një zhvillim ekonomik të vendit, duke ofruar mundësi punësimi sidomos në zonat rurale,
bujqësia është futur në kuadër të prioriteteve të Qeverisë së Kosovës3.
Për shkak të presionit dhe kërkesës për produkte bujqësore, d.m.th. produkte ushqimore,
ndonëse i vogël dhe ende jo mjaftë e zhvilluar, bujqësia vazhdon të jetë sektor me ndikim
potencialisht të lartë në ndryshimet klimatike.
Bujqësia në vitet e 1980-ta dhe fillim të 1990-ta përbënte 25% të BPV, ndërsa tani paraqet rreth
11.9%të BPV-së. Llogaritet se sektori i bujqësisë merr pjesë me rreth 26.7% të punësimit. Sektori
i bujqësisë gjithashtu përbën 16% të vlerës së eksportit vendor dhe mbetet sektor i rëndësishëm
ekonomik. Në anën tjetër, Kosova vazhdon të jetë e varur nga importi i shumë produkteve
bujqësore, që përbëjnë rreth 24.4%, të gjithsej importeve.
Sipërfaqja e tërësishme e tokave bujqesore të Kosovës është 43.7% apo (470,400 ha)4. Bazuar në
informatat e fundit të Anketës së Ekonomive Shtëpiake Bujqësore të vitit 2014 rreth
80.8%(413,635ha) të tokës janë të punueshme, ndërsa rreth 14% apo (65,856 ha) llogariten si
livadhe dhe kullota.
Sektori i bujqësisë, pylltaria dhe shfrytëzimi i tokës merr pjesë me rreth 13% të sasisë së
përgjithshme të emetimeve të gazrave serrë. Ajo përbëhet nga tre nënsektorë të ndryshëm.
Blegtoria, nën-sektori i parë, gjeneron rreth 600 mijë tonelata CO2 eq. në vit. Shfrytëzimi i tokës,
nën-sektori dytë, dominohet nga pylltaria që mund të konsiderohet thithës i fuqishëm i karbonit
atmosferik. Në kuptim të karbonit që emetohet nga ky nën-sektor, radhitet si kontribuesi i dytë
për nga madhësia në nivel vendi, me rreth 2.750 mijë tonelata CO2. Inventari i mirë i pyjeve dhe
menaxhimi i qëndrueshëm i pyjeve të Kosovës do të kontribuonte në masë të madhe në uljen e
emetimeve dhe sub-sektori i tretë i kësaj kategories ka të bëjë me menaxhimin e plehut dhe
plehërimin i të lashtave, i cili në total emiton rreth 800 mijë tonelata CO2 eq.


3Raport I Gjelber 2015, MBPZHR
4InventariziminacionalipyjeveKosove, 2012.

26

Figura 6. Emetimet e gazrave serrë në sektorin e bujqësisë, pylltarisë dhe përdorimit të tokës

PYJET DHE RUAJTJA E NATYRËS

Nga sipërfaqja e mbuluar me pyje prej 481,000ha, 295,200ha ose rreth 60% janë pyje në pronësi
publike. Pjesa e mbetur 40% (180,800 ha) janë pyje në pronësi private dhe 5,000ha sipërfaqe e
panjohur.

Mbulimi me pyje në Kosovë është më i madh sesa në shtetet fqinje (Shqipëria 28%, Maqedonia
39%, Mali i Zi 40% dhe Serbia 31%), megjithatë, cilësia e dobët dhe produktiviteti i pyjeve
ekzistuese është për shqetësim, si rezultat i degradimit të vazhdueshëm të tyre. Në veçanti në
terrenet e rrëpirëta malore ka sinjale alarmante të shkretëzimit për shkak të erozionit të rëndë të
tokës. Ekzistojnë pothuajse dy lloje të pyjeve të shtrira në Kosovë:
- Pyjet e llojeve fletorë mbulojnë më shumë se 90% të sipërfaqes pyjore. Speciet dominuese
tё fletorëve janë dushqet dhe ahu.
- Pyjet thalore, mbulojnë 7% të sipërfaqes totale pyjore, janë të dominuar me abies alba,
picea abies dhe pinussp dhe 3% tokë tjetër pyjore.

Sipërfaqja e mbuluar me pyje dhe tokë pyjore në Kosovës vlerësohet në 47.4% (481.000 ha).
Gjatë viteve 2003-2004, është kryer një inventar shtetëror i pyjeve; vlerësohet se vëllimi aktual i
masës drunore publike është rreth 40.5 milionë m3.
Objektivi strategjik Synimi
Menaxhimi i pyjeve dhe silvikultura Prodhimi i farërave, mbjellja, veprimet e rrallimit,
ndërtimi i rrugëve dhe mirëmbajtja
Planifikimi i pyjeve Inventarët e pyjeve (strategjikë), planifikimi i

27

Tabela 5. Objektivat strategjikë në sektorin pyjor
Në vitin 2012 është përgatitur Strategjia për mbrojtjen klimatike në sektorin e pyjeve në Kosovë5
në kuadër të projektit të binjakëzimit të BE-së ndërmjet MBPZHR/APK dhe Pyjeve Federale të
Austrisë. Në Strategji janë identifikuar agjentët e shpyllëzimit dhe degradimit të pyjeve. Aty
konfirmohet se prerja ilegale për qëllime komerciale është shtytësi kryesor. Gjithashtu është
thënë se fshatarët e varfër që jetojnë pranë pyjeve bëjnë prerjen e drurit për qëllime të jetesës.
Shpërthimi i gjerë i zjarreve në pyje ndodh për shkak të djegies së pakujdesshme në toka të
afërta me të korrura bujqësore apo kullotave nga bujqit dhe blegtorët. Mungesa e
ndërgjegjësimit gjerësisht tek shoqëria gjithashtu kontribuon në shpërthimin e zjarreve në pyje,
në tokat e afërta të kampeve dhe vendeve për piknikë.
Planifikimi joadekuat i pyjeve dhe zbatimi joadekuat i menaxhimit si pasojë e bashkëpunimit të
pamjaftueshëm ndërmjet Agjencisë së Pyjeve të Kosovës (APK-së) dhe autoriteteve komunale
pengon investimet e nevojshme në sektorin e pyjeve. Dy të dhëna bazë për emetimet e karbonit
dhe dy skenarë të zbutjes janë marrë parasysh dhe janë prezantuar në figurat 7 dhe 8.



5Krause, M.; Ruiz, P.; Horst, A.: Strategjia për mbrojtjen e klimës në sektorin e pyjeve në Kosovë. Raport final. Projekt i
Binjakëzimit të BE-së KS09IBEN02 “Mbështetje e mëtejme për menaxhimin e qëndrueshëm të pyjeve”. MAFRD/KFA dhe ÖBf-
konsorcium ndërkombëtar. Prishtina, Kosovë.
menaxhimit, planifikimi vjetor)
Prerja dhe transportimi Caqet e prerjes vjetore (publik/privat), shitja e drurit,
mekanizmat e kontrollit
Ngritja e kapaciteteve Edukimi/trajnimi, funksionet e hulumtimit, ngritja e
vetëdijes
Mbrojtja e mjedisit pyjor Kufizimet në menaxhim, zonat e mbrojtura, ruajtja e
biodiversitetit, certifikimi
Përdorimi i drurit Përdorimi optimal i resurseve ekzistuese dhe të
ardhshme të drurit
Zhvillimi i sektorit privat Çështjet e privatizimi, rolet në administrimin/
menaxhimin e pyjeve publike, lehtësirat në financim
Produktet jodrunore Manaferrat, erëzat, kërpudhat, frutat, bimët mjekësore,
etj.

28

Figura 7. Potenciali i përafërt i portofolit të aktiviteteve të zbutjes nëpër kohë (B1, kufiri i
ulët) Burimi: Strategjia për mbrojtjen e klimës në sektorin e pyjeve në Kosovë


Figura 8. Potenciali i vlerësuar i portofolit të aktiviteteve të zbutjes nëpër kohë (B2, kufiri
sipërm) Burimi: Strategjia për mbrojtjen e klimës në sektorin e pyjeve në Kosovë

Në të dy skenarët, potenciali më i lartë për uljen e emetimeve është parandalimi i prerjes së
paligjshme siç është treguar në figurën 9 në vijim.



29

Figura 9: Potenciali i vlerësuar i portofolit të aktiviteteve të zbutjes(2013- 2020)
(B1, kufiri i ulët)

ALTERNATIVAT E SHQYRTUARA: SKENARËT E MUNDSHËM TË ZHVILLIMIT
MODELET GLOBALE TË PARASHIKIMIT

Modeli GAINS, i përdorur nga Komisioni Evropian në planifikimin e politikave klimatike si
dhe International Futures me bazë në SHBA, Kosovën e shohin si pjesë e një grupi shtetesh, bashkë
me Serbinë dhe Malin e Zi, për shkak të mungesës së të dhënave të ndara historike statistikore.
Prandaj, për Kosovën janë të mundur vetëm skenarë tejet të përgjithësuar vëzhgues, deri në
zhvillimin e të dhënave të ndara dhe futjen e tyre në këto modele për vendin.
Modeli GAINS6 është një varg modelesh të menaxhuar nga IIASA në Laksenburg, Austri, në
emër të BE-së. Ai përfshinë skenarë dhe të dhëna të ndryshme që rezultojnë nga projektet e
ndryshme hulumtuese të BE-së. Në vijim janë paraqitur parashikimet për disa nga këta skenarë
për grupin e shteteve të përmendura.





6http://gains.iiasa.ac.at/gains/EUN/index.login?logout=1

30

Figura 10. Emetimet e kaluara dhe të ardhshme sipas skenarëve të ndryshëm të modelit GAINS.
Për shkak se nuk janë llogaritur të gjithë skenarët për të gjitha vitet, disa nga vlerat janë shtuar.
Burimi: Gains Europe http://gains.iiasa.ac.at/gains/emissions.EUN/index.menu?page=241

Dy skenarët EGEO krahasojnë opsionet e ndryshme të politikave me emetim të ulët të karbonit
në skenarët bazë. PRIMES 2010 është skenari kryesor i BE-së dhe skenari ANE World Outlook
përdor të dhënat nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë në vend të dhënave të BE-së.
Skenarët e ndryshëm prodhojnë rezultate mjaft të ndryshme dhe shërbejnë vetëm për t’i
demonstruar zgjidhjet në dispozicion. Përveç EGEO Renewable, ato të gjitha parashohin një rritje
të ardhshme të emetimeve në rajon.

International Futures është model global, për këtë shpesh herë për shtetet e vogla rezultatet nuk
janë shumë të sakta, megjithatë, ato mundësojnë skenarë të ndryshëm në kontekstin global.
Shifra në vijim paraqesin emetimet e parashikuara për grupin e shteteve deri në vitin 2050.
Ndryshe nga GAINS, të gjithë skenarët sipas IF parashohin një rënie mesatare të emetimeve në
të ardhmen.
0
10
20
30
40
50
60
70
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2040 2050
Million tons of CO2
EnerGEO baseline scenario,
November 2012
EGEO Low C, - Maximum
renewable power
IEA World Energy Outlook
data
PRIMES_BL2010_REF

31

Figura 11. Emetimet e parashikuara sipas skenarit bazë dhe atij 4, të zhvilluar nga UNEP më
2007: Së Pari Tregjet, Së Pari Siguria, Së Pari Politika dhe Së Pari Qëndrueshmëria. Sistemi i
modelit të (IF), versioni 6.69. IFs fillimisht është zhvilluar nga Barry B. Hughes dhe është bazuar
në Qendrën për të Ardhmet Ndërkombëtare Frederick S. Pardee, Fakulteti i Studimeve
Ndërkombëtare Josef Korbel, Universiteti i Denverit, www.ifs.du.edu.
Skenarët e zhvillimit sipas GEO 4 janë zhvilluar nga UNEP më 2007 dhe janë paraqitur në vijim.
(http://www.unep.org/geo/geo4/media/fact_sheets/Fact_Sheet_17_The_Future.pdf)
- Së pari tregjet: angazhohet deklarativisht për zhvillim të qëndrueshëm në kuptim të
idealeve të Komisionit Brundtland, Agjenda 21 dhe vendimeve të tjera madhore të
politikave. Ekziston një fokus i ngushtë në qëndrueshmërinë e tregjeve në vend të
kontekstit të sistemit më të gjerë të mjedisit njerëzor.
- Së pari politikat: aplikon disa masa që kanë për qëllim promovimin e zhvillimit të
qëndrueshëm, por tensionet ndërmjet politikave mjedisore dhe ekonomike janë të
njëanshme karshi konsideratave sociale dhe ekonomike.
- Së pari siguria: ka në fokus interesat e një pakice: të pasur, kombëtarë dhe rajonalë. Ai vë
theksin në zhvillim të qëndrueshëm vetëm në kontekst të maksimizimit të qasjes dhe
shfrytëzimit të mjedisit nga të fuqishmit.
- Së pari qëndrueshmëria: jep peshë të barabartë politikave mjedisore dhe socio-
ekonomike, llogaridhënies dhe thekson transparencën dhe legjitimitetin tek të gjithë
akterët. Ai thekson zhvillimin e partneriteteve efektive të sektorit publik dhe privat jo
vetëm në kontekst të projekteve por edhe në fushën e qeverisjes, duke siguruar se palët e
interesit në tërë diskursin e spektrit të zhvillimit të mjedisit japin input strategjik në
politikëbërje dhe zbatim.

Bazuar në informatat dhe skenarët ekzistues, nuk është e mundur të caktohen caqe sasiore për
emetimet e ardhshme të Kosovës.


32
Por, mund të i vendosim dy boshte kryesore përgjatë të cilave do të mund të zhvilloheshin
skenarët aktual të mundshëm për Zhvillim më Emetim të Ulët. Boshti i parë ka të bëjë me
efiçiencën e energjisë dhe qëndrueshmërinë dhe i dyti me investimet në prodhimin e energjisë
elektrike – thëngjilli apo burimet e ripërtëritshme. Skenarët e mundshëm janë paraqitur në
Figurën 12 më poshtë.










Rritja përmes
teknologjive dhe
shërbimeve të reja
Shterimin e pyjeve,
lumenjve dhe peizazheve
Efiçiencë e ulët e energjisë
Investime të
reja në
thëngjill
Investimet
Resurset dhe
varfëria
Rritja përmes
tregjeve të energjisë
Figura 12. Skenarët e mundshëm për Zhvillim me Emetim të Ulët
Përshkrimi i këtyre skenarëve:
- Resurset dhe kurthërimi me varfërinë: Kosova vazhdon të varet në masë të madhe në
thëngjill për prodhimin e energjisë elektrike si dhe ngrohjen e ndërtesave. Termocentralet
moderne po ndërtohen me efikasitet gjithnjë më të lartë dhe emetime më të ulëta, por kërkesa
e energjisë dhe çmimet e energjisë po rriten. Ekonomitë familjare dhe industria, të cilët nuk
mund të përballojnë investime në efiçiencë të energjisë, paguajnë një kosto gjithnjë e më të
lartë të energjisë, veçanërisht pasi që sektori i energjisë të ketë hyrë në skemën e tregtimit të
emisioneve (ETS) dhe detyrimit për të paguaar për kuotat e emetimeve.
- Pyjet, lumenjtë dhe peizazhet e dëmtuara: Kosova do të krijojë mjedis për investitorët e huaj.
Potenciali ekziston në kapacitete të mëdha dhe të vogla të erës dhe energjisë solare. Për shkak
të efiçiencës së ulët të energjisë kërkesa për energji është në rritje më të shpejtë se sa furnizimi
me energji, duke dërguar në mbishfrytëzim të burimeve natyrore si; pyjeve, lumenjëve,
peizazheve dhe biodiversitetit në përgjithësi. Kjo shkakton probleme shtesë për përshtatje me
ndryshime klimatike, zvogëlon cilësinë e jetës dhe potencialin turistik të vendit.
- Rritja përmes tregjeve të energjisë: Kosova tërheq investimet në sektorin e saj të energjisë
nga thëngjilli me teknologji të importuar, duke përmirësuar ndjeshëm efikasitetin e saj dhe
duke ulur emetimet e veçanta. Jetëgjatësia e minierave të thëngjillit është zgjatur për një tjetër

33
brez, duke e bërë të mundur ristrukturimin gradual të ekonomisë me kosto të ulët. Kosova
mund të eksporton energji elektrike tek vendet e tjera të BE-së dhe në këtë mënyrë mund t’i
përballojë kuotat e emetimit të nevojshëm në kuadër të skemës së tregtimit të emetimeve në
BE.
- Rritja përmes teknologjive dhe shërbimeve të reja: Transformimi i sektorit të energjisë
arrihet duke kombinuar investimet në energjinë e ripërtëritshme dhe efiçiencë të energjisë. Kjo
krijon mundësi të reja biznesi dhe vende të punës Kërkesa për energji dhe çmimet e energjisë
janë të qëndrueshme; ekonomitë familjare dhe industria nuk priten ti ekspozohen rritjes së
çmimit të karbonit ose paqëndrueshmërisë së tregjeve globale të energjisë.
Është e qartë se dy skenarët e parë do të duhet të shmangen, nëse është e mundur, gjersa
zgjidhja e vërtetë qëndron për sa i përket investimeve të ardhshme në prodhimin e energjisë
elektrike. Kosova mund tërheqë investime të ngjashme në potencialin e saj të burimeve të
ripërtëritshme. Këtu, biomasa, hidrocentralet (të vogla dhe të mëdha) dhe era, kanë
realizueshmëri komerciale dhe energjia fotovoltaike do të duhej të ishte konkurruese pa
subvencione publike para vitit 2020.
Pavarësisht përzgjidhjes së bërë për furnizim të energjisë, investimet janë të arsyeshme në
efiçiencë të energjisë dhe transport të qëndrueshëm. Këtu është i rëndësishëm potenciali kosto-
efektive dhe përfitime reciproke në kuptim të uljes së varfërisë dhe të rritjes ekonomike.
Synimet e propozuara të zvogëlimit të GS akomodojnë të dy skenarët e mundshëm në kuptim të
burimeve të energjisë, përderisa qartazi prioriteti vihet në efiçiencën e energjisë.

PËRSHTATJA ME NDRYSHIMET KLIMATIKE

Nëse merret parasysh se në kushtet aktuale të ndryshueshmërisë së klimës është tashmë e
rëndësishme për menaxhimin e suksesshëm të ujit në shumë pjesë të botës, meqë shtyn proceset
lokale, kombëtare dhe rajonale për përshtatje (Palmer et al, 2008;. Hallegatte, 2009), atëherë
ndryshimet klimatike vetëm sa rëndojnë kompleksitetin ekzistues të arritjes së një zhvillimi të
drejtë socio-ekonomik, që përfshinë përdorime të shumta të ujit nga një numër gjithnjë në rritje i
përdoruesve, në mënyra që janë edhe të drejta edhe të qëndrueshme (Lebel, 2007, 2009).
Për këtë arësye është i nevojshëm integrimi proaktiv i strategjive, për përshtatje me ndryshimet
klimatike, zvogëlimit të rrezikut nga fatkeqësitë dhe zhvillimit të qëndrueshëm. Megjithatë, tani
për tani kemi njohuri të kufizuara për “politikën” e funksionimit të strategjive, p.sh. në lidhje
me ndërtimin e besimit, zgjidhjen e konflikteve dhe mënyrën në të cilën interesat e ndryshme,
peshohen kundrejt njëra-tjetrës.
Shpeshherë, masat teknike më nuk janë të mjaftueshme dhe autoritetet publike, organizatat
joqeveritare dhe kompanitë private janë në kërkim të zgjidhjeve të tjera, për të siguruar që
burimet e rrezikuara të ujit të menaxhohen në mënyrë të qëndrueshme. Megjithatë,
marrëveshjet aktuale institucionale janë shpeshherë të pamjaftueshme për t’i menaxhuar këto
sfida të reja në mënyrë adekuate, prandaj janë të nevojshme mënyra invoative të përshtatjes për
qeverisjen e përshtatjes me ndryshime klimatike.
Në këto rrethana, Kosova përballet me sfida të mëdha për ta bërë sistemin e saj të qeverisjes
publike më rezistente dhe fleksibile, për shembull në lidhje me: 1) trajtimin, veçanërisht në
lidhje me të ardhmen e paparashikueshme të ndryshimeve të klimës, për shembull përmes

34
analizave afatgjate të skenarëve, vlerësimeve të rrezikut dhe vlerësimeve të cenueshmërisë; 2)
përfshirjen e sektorit privat në menaxhimin e burimeve natyrore, për shembull nëpërmjet
partneritetit publiko privat; 3) aplikimin e qasjeve të integruara dhe koncepteve të përshtatjes së
menaxhimit; 4) aplikimin e mekanizmave të çmimvënies, mbulimit të kostos dhe masave
stimuluese.
NDIKIMET E NDRYSHIMEVE KLIMATIKE NË KOSOVË

Komponenta për përshtatje me ndryshimet klimatike është e rëndësishme për të reaguar dhe
parashikuar ndikimet e ndryshimeve klimatike në Kosovë. Këto ndikime aktuale dhe të pritura
përfshijnë (Burimet: IPCC, 2007, 2013, UN-Habitat 2009, OSBE 2008, UNDP/WMO 2009):
- Ndryshimet klimatike do të rritin ekspozimin në rreziqet nga thatësirat, përmbytjet dhe
zjarret në pyje. Ndryshueshmëria e klimës tanimë është rritur në Kosovë;
- Rritja e intensitetit dhe shpeshtësisë së reshjeve ekstreme siç janë shirat e dendur, si dhe
thatësirat edhe më të rënda, veçanërisht nga vitet e ’80-ta. Përmbytjet e menjëherëshme po
bëhen gjithnjë e më të rëndomta në viset malore, gjerësa vërshimet e lumenjve po ndodhin
gjithnjë e më shpesh në fusha dhe zona të ulëta;
- Temperaturat më të larta më me gjasë do të shkaktojnë valë të nxehta dhe zjarre në pyje. Që
nga viti 2000 e tutje në Kosovë ka pasur gjithnjë e më shumë zjarre në pyje;
- Kosova disa herë është goditur nga thatësirat gjatë dy dekadave të fundit (1993, 2000, 2007,
dhe 2008);
- Temperaturat e ngritura, reshjet e pakësuara dhe zvogëlimi i rrjedhave në kombinim me
zhvillimet socio-ekonomike dhe rritjen e përdorimit të burimeve të ujit, do ta rrisin
ekspozimin në thatësira;
- Që nga viti 2004, 80% e komunave të Kosovës janë përballur me mungesë të ujit për shkak të
thatësirave hidrologjike dhe keqpërdorimit të burimeve të ujit;
- Degradimi i ekosistemit dhe zvogëlimi i shërbimeve të ekosistemit;
- Shtimi i sëmundjeve dhe paraqitja e sëmundjeve të reja, si pasojë e ndotjes së ujit;

Është me rëndësi të merret parasysh se rreziqet klimatike në një vend si që është Kosova kanë
ndikim shumë më të madh se sa do kishin normalisht, për shkak të shkallës së lartë të
cenueshmërisë. Kjo rrjedhë nga disa faktorëve, duke përfshirë: (burimi: UN-Habitat 2009,
OSBE 2008, UNDP/OBM 2009):

• Lulëzimin e paprecedent të ndërtimit dhe urbanizmit që nga 1999;
• Cenueshmërinë e lartë socio- ekonomike, për shkak të pranisë së lartë të varfërisë )prek
45% të popullatës) dhe ekonomisë së brishtë, me përcjellur me shërbime të kufizuara në
sektorët e shëndetsisë, mirëqenies sociale dhe punësimit;
• Ndërtimet pa leje në zonat të rrezikshme si dhe mosrrespektimi i standardeve të
ndërtimit; Mungesa e mirëmbajtjes sëdhe shkatërrimi gjatë kohës së luftës;
• Sisteme joadekuate të drenazhimity dhe kanalizimit;
• Shfrytrëzim joadekuat i tokës dhe planifikimi joadekuat komunal, të cilat rrisin
ekspozimin e popullatës ndaj rreziqeve;
• Menaxhimi i paqëndrueshëm i ujit dhe praktika të paqëndrueshme bujqësore,
shpyllëzimi, dhe shkatërrimi i shpatinave nga aktivitetet në minera;


35
Pjesët në vijim paraqesin një përkufizim më të hollësishëm të problemit për sektorë të ndryshëm
që janë veçanërisht të cenueshëm ndaj ndikimeve të ndryshimeve klimatike.

RESURSET E UJIT
Kosova ka sasi të pakta dhe të kufizuara të resurseve të ujit të freskët. Mungesat e resurseve të
ujit të pijshëm me gjasë do të ndodhin në një të ardhme të afërme në vitet e thata nëse nuk
aplikohen menjëherë veprimet e duhura të përshtatjes.
Përveç kësaj, resurset e ujit në dispozicion janë të shpërndara në mënyrë të pabarabartë në tërë
territorin, të ndara në katër pellgje lumenjsh /ujëndarës: Drini i Bardhë, Ibri, Morava e Binçës
dhe Lepenci. Furnizimi mesatar vjetor i ripërtëritshëm me ujë për person në Kosovë është rreth
1’987 m3/person/vit, dhe kategorizohet si pa trysni (indikatori Falkenmark), që është ndjeshëm
më ulët krahasuar me mesataren botërore prej 7’243 m3 (CEDARE AWC, 2006). Për shkak se
disponueshmëria e ujit ndryshon nga një pellg lumi në tjetrin, ka nevojë të kryhen hulumtime
për mundësitë dhe potencialet për rezervuare shtesë të ujit brenda pellgje të lumenjve.
Zhvillimi i vlerësimeve të ndikimit në mjedis, studimeve të fizibilitetit që analizojnë
ndryshueshmërinë e opsioneve të bartjes së ujit, duhet t’i paraprijnë zhvillimit të infrastrukturës
së duhur përfundimtare të transportimit të ujit nga një pellg lumor në tjetrin.
Pjesa perëndimore dhe jugore e Kosovës, e njohur si Rrafshi i Dukagjinit, është më e pasur me
ujëra sipërfaqësorë dhe nëntokësorë. Pjesa veriore dhe lindore e Kosovës, e njohur si Fusha e
Kosovës, ka më pak resurse ujore në dispozicion. Megjithatë, kjo zonë ka përqendrimin më të
madh të popullatës dhe më së shumti pika të nxehta të cilat shkaktojnë ndotje ekstreme të ujit.
Kategoritë kryesore të përdorimit të burimeve të ujit të freskët janë: Furnizimi me ujë të pijshëm
për ekonomi familjare, furnizimit me ujë për Industrinë dhe Energjetikën (për hidroenergjinë
dhe për ftohje të termocentraleve) dhe për qëllime të ujitjes. Bazuar në Raportin Vjetor të
Performancës së Ofruesve të Shërbimeve të Ujit në Kosovë për vitin 2012, industria e ujit në
Kosovë është ende e dobët; duke treguar mangësi në shumicën e treguesve të performancës të
tilla si mbulimi i shërbimit që është në nivel prej 78%. Shumë fshatra rurale nuk mbulohen nga
skemat rajonale të furnizimit me ujë dhe disa fshatra ende përdorin ujërat nëntokësore nga
puset e cekëta të cilësisë së përkeqësuar. Kosova ka rreth 237.800 hektarë tokë bujqësore, nga të
cilat vetëm 42.200 hektarë janë të ujitura, ose rreth 17.7 %. Pavarësisht shifrave më lartë, Kosova
është më e avancuara në rajon për sa i përket performancës së ndërmarrjeve publike. P.sh.
mbulimi prej 78 % nuk do të thotë se pjesa tjetër e popullsisë nuk ka qasje në shërbimet e ujit.
Në vend të kësaj, ata mund të kenë sistemet vetjake, ose përdorin puse.

Cilësia e ujit të lumenjve në Kosovë është e dobët për shkak të mungesës së impianteve të
trajtimit të ujërave të zeza, hedhjes së mbeturinave përgjatë/ose pranë brigjeve të lumit,
mirëmbajtjes së dobët apo inekzistente të shtretërve të lumenjve. Zakonisht cilësia e lumenjve
në rrjedhën e sipërme përfaqëson një habitat të shëndetshëm ujor dhe plotëson standardet
mjedisore. Disa nga lumenjtë kryesorë të rrymës së poshtme nga komunat më të mëdha dhe
industritë janë të ndotura rëndë sa që uji nuk mund të përdoret për furnizimin me ujë ose për
qëllime të ujitjes. Lumenjtë kryesorë në Kosovë bien në kategorinë e ndotjes 2 dhe 3, ndërsa
lumi Sitnica është kategorizuar si “lum i vdekur”.
Ndikimi i ndryshimeve klimatike mund ta përkeqësojë edhe më shumë cilësinë e rrjedhave të
ujit, në veçanti gjatë muajve të verës kur pritet ndryshim në trendet e reshjeve që do të

36
pasqyrohen në rrjedhën e ulët të lumenjve dhe nga rritja e temperaturave, gjersa burimet e
kontaminimit vazhdojnë të jenë të pandryshuara. Ndotja e burimeve sipërfaqësore dhe
nëntokësore të ujit do të ndikojnë rëndë në shëndetin e njerëzve; ajo mund të pengojë rritjen
ekonomike dhe mund të ndikojë në bollëkun dhe sigurinë e ushqimit. Në Shtojcën 5 janë të
paraqitura të dhënat për mbulueshmërinë e furnizimit me ujë dhe kanalizimit në Kosovë
Presioni në burimet mjaftë të kufizuara natyrore të ujit po rritet edhe si pasojë e aktiviteteve
njerëzore. Rritja e kërkesës për ujë në të gjithë sektorët dhe ndotja përgjatë brigjeve të rrjedhave
të ujit po kontribuojnë në shterimin dhe përkeqësimin e burimevetë ujit. .
Temperaturat e larta dhe ulja e trendit të reshjeve të cilat pritet të ndodhin do të ndikojnë
drejtpërsëdrejti në regjimet e rrjedhave të lumenjve, në nivelet e ujërave nëntokësore dhe sasinë
e rimbushjes së ujërave nëntokësore, si dhe në avullimin e ujit nga toka. Për më tepër,
ndryshimet klimatike do të shtojnë cenueshmërinë ndaj përmbytjeve ekstreme dhe thatërisave
me ndikime të paparashikueshme socio-ekonomike në mirëqenien njerëzore dhe kushtet
mjedisore.
VEPRIMET PËR TË IU PËRGJIGJUR NDIKIMEVE TË NDRYSHIMEVE
KLIMATIKE NË KOSOVË
Duke pasë parasysh tërë këtë që u tha më sipër, është më se i domosdoshëm një vlerësim për
cenueshmërinë e ujit të freskët në mënyrë që identifikohen rreziqet potenciale dhe njëherit t’iu
sigurohet vendimmarrësve një sinjalizim i paralajmërimit të hershëm për nevojën e monitorimit
të ndryshimeve të mundshme përgjatë kohës. Kjo është shumë me rëndësi për të zbuluar
praninë e rreziqeve sa më herët, për të pasur mundësi që të hartohen dhe zbatohen masat
përkatëse për zvogëlimin e ndikimeve negative. Për më tepër, vlerësimi ngritë ndërgjegjësimin
publik për rrezikun me të cilin mund të përballet e tërë shoqëria.
• Për t’iu përgjigjur si duhet sfidave të ndryshimeve klimatike, Kosova duhet të hartojë
me urgjencë dokumente të reja të politikave dhe/ose të ndryshojë kornizën ekzistuese të
politikave për t’i integruar masat e zbutjes dhe përshtatjes me ndryshimet klimatike
brenda kuadrit ligjor dhe strategjisë së përgjithshme të zhvillimit kombëtar. Hartimi i
dokumenteve të reja të politikave dhe/ose ndryshimini i kornizës ekzistuese së
politikave duhet të bazohet në një hulumtim gjithëpërfshirës shkencor të vlerësimit të
ndikimeve të mundshme të ndryshimeve klimatike në burimet e ujit në të katër pellgjet
e lumenjve në Kosovë. Rekomonadohet që në strategjinë e ujit dhe planet për
menaxhimin e pellgjeve të lumenjve, sipas kuadrit ligjor për menaxhimin e burimeve
ujore të integrohen çështjet e në vijim:
- Përgatitja e Rregullores për trajtimin e ujërave të zeza, rikultivimin dhe
ripërdorimin e ujit, duke përfshirë këtu edhe pakot stimuluese për rikultivimin dhe
ripërdorimin e ujit.
- Përgatitja e Rregullores për menaxhimin e ujërave nëntokësorë, rimbushjen e
ujëmbajtësve të ujërave nëntokësorë, kufizimin e detyrueshëm të shfrytëzimit të
ujërave nëntokësore dhe monitorimin e ujërave nëntokësorë.
- Përgatitja e Programit për menaxhimin e rrezikut, duke përfshirë mbrojtjen nga
përmbytjet dhe identifikimin e zonave me rrezik nga përmbytjet.

37
- Përgatitja e Programit për menaxhimin e thatësirave, ndarjes së ujit dhe
prioritizimit të kategorive të konsumatorëve në situata të thatësirave.
- Përgatitja e Rregullores për nxitjen e mbledhjes së ujit nga shiu. Programe
stimuluese për mbledhjen e ujit nga shiu.

BUJQËSIA, PYLLTARIA, BIODIVERSITETI DHE PLANIFIKIMI I PËRDORIMIT
TË TOKËS

Kosova është në procesin e ristrukturimit të sektorit të bujqësisë dhe pylltarisë me synim të
zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik duke u bazuar në standardet mjedisore evropiane,
veçanërisht në legjislacion. Qeveria e Kosovës po mbështet një qasje të integruar me synim që të
gjejë një ekuilibër mes zhvillimeve ekonomike, mbrojtjes së mjedisit dhe të përdorimit të tokës.
Kosova ka trashëguar shumë probleme mjedisore të cilat janë akumuluara përgjatë dekadave
dhe po ndikojnë në shfrytëzimin e pakontrolluar të resurseve natyrore, në dendësinë e lartë të
popullsisë, ndërtimin e pakontrolluar në toka bujqësore, shfrytëzimin e pakontrolluar dhe
prerjen ilegale të pyjeve, aktivitetet ekonomike dhe industriale, duke përfshirë minierat dhe
industrinë e përpunimit, e që të gjitha po ndikojnë në mjedis. Përveç të gjithë këtyre faktorëve të
cilët ndikojnë në bujqësi, pylltari dhe përdorim të tokës, ndryshimi i klimës e shton ndërlikimin
ekzistues drejt realizimit të zhvillimit të drejtë socio-ekonomik. Nën pikën 2 të Shtojcës 5 janë
parqitur të dhënat statistikore për bujqësi, pylltari dhe biodiverzitet.
SHËNDETI PUBLIK
Ndikimi në shëndetin njerëzor është një nga ndikimet më domethanëse i ndryshimeve
klimatike, por në të njëjtën kohë shëndeti mund të jetë shtytje pozitive për agjendën klimatike
dhe një mjet për të angazhuar masën e gjerë për të gjetë zgjidhjet. Është e njohur se përgjegjësia
për mbrojtjen e jetëve dhe mirëqenies i takon sektorit të shëndetësisë. Prandaj, investimi në
mbrojtjen shëndetësore dhe në përshtatje mund të shpëtojë jetët si dhe të rritë qëndrueshmërinë
ndaj ndryshimeve klimatike. Pra, mbrojtja dhe avancimi i shëndetësisë është shtyllë thelbësore
për zhvillim të qëndrueshëm, dhe reagim ndaj ndryshimeve klimatike. Një qasje më e integruar
dhe ndërsektoriale për përmirësimin e rezistencës shëndetësore, nxitjes së rritjes në favor të të
varfërve, dhe mbrojtjes së mjedisit, do të duhej të përmirësonte koherencën e politikave dhe të
rrisë efikasitetin.
ÇESHTJET KRYESORE DHE SFIDAT
Përshtatja ndaj ndryshimeve klimatike kërkon qasje adekuate në menaxhimin e resurseve
natyrore si: ujit, tokës bujqësore, pylltarisë, biodiversitetit, etj. Kjo arrihet me involvimin e
institucioneve ne te gjitha nivelet dhe shoqerin civile. Në vijim jane permbledhur sfidat kryesore
që kanë të bëjnë me përshtatjen ndaj ndryshimeve klimatike:
Qeverisja duhet të përshtatet me rrethanat dhe kapacitetet ekzistuese, sipas madhësisë dhe
natyrës së problemit si dhe ndaj objektivit të synuar. Sfida është më e madhe për shkak të
specifikave të zonave të prekura nga ndryshimet klimatike, duke pasur parasysh se secila zonë
ka karakteristikat e saja fizike, gjeografike dhe socio-ekonomike.
Kosova paraqet shembuj të sektorëve me interesa konkurruese, si bujqësia, industria, furnizimi
shtëpiak me ujë, shëndetësia dhe rrjedhat minimale për mbajtjen e ekosistemeve. Zhvillimi dhe

38
zbatimi i planeve të menaxhimit shpeshherë mbetet problematik për shkak të bashkëpunimit të
dobët midis ministrive të ndryshme, bashkëpunim të dobët midis kufijve administrativë, si dhe
mbrojtjes së interesave vetjake të individëve të rëndësishëm në qeveri, industri apo botën
shkencore. Kështu, procesi i formulimit të planeve të veprimit të përshtatjes klimatike duhet të
përfshijë jo vetëm përfaqësues të sektorëve të ndryshëm që varen drejtpërdrejti në burimet ujore
(si bujqësia ose industria), por edhe sektorëve që në mënyrë indirekte kanë ndikim në burimet
ujore (si zhvillimi urban dhe planifikimin rural). Një sfidë e madhe për qeverisjen e përshtatjes
klimatik është bashkëpunimi ndërsektorial. Nëse do të ketë sukses, bashkëpunimi mes fushave
të politikës dhe sektorëve ofron mundësi të jashtëzakonshme në drejtim të efikasitetit të
kostove.
Delegimi në strukturat e pushtetit lokal mund të prodhojë rezultate të mira dhe duhet të
aplikohet një kornizë për nxitjen e subsidiaritetit, në pajtim me disa direktiva të BE-së. Në disa
raste, qasjet e menaxhimit kolektiv në nivel lokal kanë dëshmuar rezultate të mira, shpeshherë
në partneritet ndërmjet palëve të interesit dhe agjencive apo projekteve lokale publike.
Shkëmbimi i Informatave, njohurive dhe komunikimi janë të pamjaftuesheme për të
mbështetur menaxhimin apo për të nxitur qeverisje të mirë. Informatat jo gjithëmonë janë në
formate të pershtatshme për shfrytëzim, shpeshëherë shkëmbimi i tyre në mes partnerëve është
joefektiv.
Përmirësimi i qasjes së “planifikimit gjithpërfshrës” që integron të dhënat prej publikut dhe
partnerëve në vendimmarrje. Pjesëmarrja dhe menaxhimi kolektiv lokal mund të jenë qasje
efektive për qeverisje të mirë. Gjithpërfshirja duket të jetë efektive në përmirësimin e
rezultateve të produkteve pasi rritë pronësinë e palëve të interesit, sepse ata kanë qasje në
informata dhe mund të ofrojnë zgjidhje më të mira se se ato që vijnënga lartë poshtë. Aspekti
më i rëndësishëm i gjithpërfshirjes është se mund të bashkërendohen më mirë objektivat e
qeverisë me ato të banorëve lokalë. Kjo u jep palëve lokale të interesit stimulim për menaxhimin
më të mirë të resurseve natyrore dhe mjedisit, dhe mund t’i fuqizojë ata duke iu ofruar më
shumë ndikim mbi rezultatet gjatë procesit të zbatimit (implementimit).
Ka rrezik që qasja gjithpërfshirëse t’i pasqyrojnë pabarazitë ekzistuese midis palëve të interesit.
Palët më të fuqishme të interesit mund të dominojnë në diskutimet gjithpërfshirëse apo të mos
marrin pjesë fare në to. Një aspekt tjetër në këtë asimetri të pushtetit është se palët nuk janë
'pronarë' të resurseve, por megjithatë janë palë të interesit. Mënyrat për të përfshirë dhe
fuqizuar këta njerëz janë shpeshherë të vështira për t’u negociuar, sidomos kur ka pengesa
sociale apo kulturore. Një sfidë po aq e vështirë është se si të sigurohet pjesëmarrja e atyre që
nuk janë përfitues të drejtpërdrejt të resurseve, por që mund të jenë ndotës, ose janë të
cenueshëm ndaj ndikimeve të ndryshimeve klimatike. Prandaj, Strategjia e Kosovës
rekomandon që të përfshihet një përfaqësim i gjerë i palëve të interesit gjatë zbatimit të
strategjisë, duke përfshirë personat që edhe drejtpërdrejtë edhe tërthorazi përfitojnë nga
strategjia e propozuar.

Përvoja tregon atë që ‘duhet bërë‘ dhë ‘që nuk duhet bërë‘: ndërtimi mbi kapitalin ekzistues
shoqëror, promovimi i barazisë dhe gjithpërfshirjes, të fillohet në fushat ku ka potencial të
mirë, të shkohet hap pas hapi dhe të nxirren mësime nga gabimet dhe të përshtatemi. Kostot
janë më të ulëta dhe rezultatet më të mira nëse qasja gjithpërshirëse ndërtohet në kapitalin
ekzistues shoqëror, dhe për të marrë maksimumin intervenimet duhet të aprovuar. Parimet e
kapitalit dhe drejtësisë shoqërore kërkojnë që të dëgjohen edhe zërat e atyre që janë më pak të

39
fuqishëm. Kjo mund të përkrahet nga agjencitë publike. Intervenimet mund të fillojnë në fushat
me potencial për sukses dhe ku kostot e intervenimit janë më të ulëta.
Përshtatja e strukturës së masave stimuluese është mekanizëm i mundshëm për të mbështetur
përshtatjen klimatike në nivel lokal, por përshtatjet janë politikisht të vështira dhe mund të
përcillen me pasoja negative apo të papritura. Stimulimet pozitive dhe negative janë
përcaktues shumë të fuqishëm të sjelljes dhe, në rastin e përshtatjes klimatike, qeveritë
zakonisht janë në gjendje t’i përshtatin lehtësisht. Prandaj, ato janë mekanizma atraktivë,
posaçërisht në zonat me kapacitet të kufizuar administrativ. Opsionet përfshijnë përshtatjen e
çmimeve të dhënave si energjia apo çmimet e prodhimit si produktet bujqësore; duke ofruar
subvencione për të nxitur sjellje specifike; apo futjen e ndalesave në kultura bujqësore apo në
metoda të ujitjes, për shembull. Megjithatë, të gjitha këto qasje kanë mangësi të mëdha.

AKTIVITETET DHE LEGJISLACIONI QË KA PËR SYNIM TRAJTIMIN E
NDRYSHIMEVE KLIMATIKE

Kjo pjesë ofron një përmbledhje të aktiviteteve dhe ligjeve kryesore ekzistuese dhe të
planifikuara (financuara) të qeverisë, që kanë për synim trajtimin e ndryshimeve klimatike.

 NË NIVEL NDËRKOMBËTAR

Raporti i Zhvillimit Njerëzor 2011 i UNDP jep dëshmi tronditëse se jemi duke e arritur një nivel
të sipërm të kapacitetit tonë për emetimin e gazrave serrë pa pasoja të rënda. Është vlerësuar se
stabilizimi i përqendrimeve të gazrave serrë në atmosferë në një nivel që parandalon ndryshim
katastrofik klimatik do të kërkojë zvogëlim të emetimeve të gazrave serrë për 50% deri më 2050,
krahasuar me nivelet e vitit 1990.
Adresimi i ndryshimeve klimatike kërkon dy lloje të reagimeve. Së pari, e njëherit më i
rëndësishmi është zvogëlimi i emetimeve tona të gazrave serrë (d.m.th. të ndërmarrim veprime
të zbutjes) dhe së dyti duhet të marrim veprime të përshtatjes për t’iu përgjigjur ndikimeve të
pashmangshme të ndryshimeve klimatike. Legjislacioni për të cilin kohëve të fundit BE-ja është
dakorduar rreth ndryshimive klimatike kërkon masa konkrete për përmbushjen e zotimit të BE-
së për zvogëlimin e emetimeve për 20% deri më 2020, krahasuar me nivelet e emetimeve të vitit
1990; ky akord lejon mundësinë për ndryshim për të siguruar një zvogëlim prej 30% nëse ka
pajtim si pjesë e një marrëveshjeje ndërkombëtare në të cilën shtetet tjera të zhvilluara pajtohen
për të kontribuuar edhe më shumë, bazuar në përgjegjësitë dhe mundësitë e tyre. Megjithatë,
edhe nëse bota ka sukses në frenimin, e pastaj zvogëlimin e emetimeve të gazrave serrë, planetit
tonë do t’i duhet kohë për t’u rimëkëmbur nga gazrat serrë që tanimë janë në atmosferë. Kjo do
të thotë se ne do të përballemi me ndikimin e ndryshmeve klimatike së paku edhe për 50 vitet e
ardhshme, prandaj, duhet të ndërmarrim veprime për përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike.
Konventa Kornizë e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimin Klimatik (UNFCCC), Protokolli i
Kyoto-s (PK) në kuadër të Konventave dhe vendimet e tyre pasuese, si dhe politika e BE-së për
këtë fushë, mbështesin shtetet në zhvillim dhe shtetet me ekonomi në tranzicion në përpjekjet e
tyre për të vazhduar me rritje ekonomike me sa më pak pengesa konkurruese, e në të njëjtën

40
kohë të arrijnë zvogëlimin e emetimeve dhe të përshtaten ndaj ndikimeve të ndryshimeve
klimatike. Në Planin e Veprimit të Balit (2007), shtetet në zhvillim janë pajtuar për herë të parë
që të hartojnë dhe zbatojnë Veprime të Duhura Kombëtare për Zbutje në kontekst të zhvillimit
të qëndrueshëm, mbështetur dhe mundësuar me teknologji të reja, financim dhe ngritje të
kapaciteteve. Konferenca e 15 e Palëve” (KeP) e mbajtur në Kopenhagë në dhjetor 2009, ka
nxjerrë Marrëveshjen e Kopenhagës (MK) – një deklaratë politike e cila pajtohet për të kufizuar
ndikimin e ndryshimeve klimatike në jo më shumë se 2°C mbi nivelet paraindustriale në
kontekst të ekuitetit dhe zhvillimit të qëndrueshëm dhe riafirmon aspektet zhvillimore të
ndryshimeve klimatike, duke përfshirë strategjitë e zhvillimit me emetim të ulët. Konferencat në
Kankun dhe në Durban kanë siguruar më shumë hollësi në këtë kuptim.
Janë ndërmarrë shumë hapa të rëndësishëm në zhvillimin e regjimit të përshtatjes ndaj
ndryshimeve klimatike në kuadër të UNFCCC, si dhe shumë aktivitete janë mandatuar për
zbatimin e Konventës. Dy pika që janë të rëndësishme për Kosovën janë cekur në vijim, por të
cilat duhet njohur në kontekst të shumë hapave të tjerë të rëndësishëm që janë ndërmarrë në
procesin paraprak për realizimin e këtyre pikave të arritjes.
• Programi i Punës i Najrobit (PPN): Më 2006, në KeP 12 në Najrobi, Organi Subsidiar për
Këshilla Shkencore dhe Teknologjike (SBSTA) është mandatuar që të realizojë një projekt
pesëvjeçar për të trajtuar ndikimet, cenueshmërinë dhe përshtatjen në lidhje me
ndryshimet klimatike. Aktivitetet në kuadër të NËP janë në vazhdim e sipër.

• Korniza e Përshtatjes së Kankun-it (KPK): Më 2010, në KeP 16 në Kankun, është
përcaktuar Korniza e Përshtatjes Kankun. Aktivitetet në kuadër të KPK-së kanë të bëjnë
me pesë klasterët në vijim: Zbatimi, duke përfshirë një proces për t’i mundësuar palëve
të formulojnë dhe zbatojnë plane kombëtare të përshtatjes dhe programin e punës për t’i
marrë parasysh qasjet për trajtimin e humbjeve dhe dëmeve; mbështetja; institucionet,
duke përfshirë themelimin e një Komisioni të Përshtatjes në nivel global, si dhe
aranzhimet rajonale dhe kombëtare; parimet; dhe angazhimi i palëve të interesit.
Aktivitetet në kuadër të KPK-së janë në vazhdim e sipër për të mundësuar
operacionalizim të plotë.

Procesi i Planit Kombëtar të Përshtatjes (PKP) është krijuar në kuadër të Kornizës së Përshtatjes
Kankun (KPK). Ai mundëson Palët që të formulojnë dhe zbatojnë plane kombëtare të veprimit
(PNA) si masë për identifikimin e nevojave afatmesme dhe afatgjate të përshtatjes dhe hartimin
dhe zbatimin e strategjive dhe programeve për trajtimin e këtyre nevojave.
Krahas mandatave nga UNFCCC, tani ka mandat të fuqishëm politik nga organet
ndërkombëtare për shëndetësi, përmes rezolutës së Asamblesë Botërore të Shëndetësisë 2008
(ËHA 61.197) për ndryshimet klimatike dhe shëndetin, dhe zotimeve ekuivalente në nivel
rajonal evropian (Korniza Rajonale Evropiane për Veprim është mirëpritur në Deklaratën e
Parmës për Mjedis dhe Shëndetësi 20108). Këto mandate politike gjithashtu mbështeten me
avancime në udhëzimet teknike dhe projektet e përshtatjes shëndetësor.

7http://www. ho.int/globalchange/A61_R19_en.pdf
8http://www. .euro.ëho.int/en/what-we-do/health-topics/environment-and-health/Climate-

41
Palët kanë miratuar Kornizën e Përshtatjes Kankun si pjesë të Marrëveshjes së Kankunit në
Konferencën për Ndryshimin Klimatik në Kankun, Meksikë (KeP 16/CMP 6). Në marrëveshje,
palët kanë konfirmuar se përshtatja duhet të trajtohet me të njëjtin nivel të prioritetit sikurse
edhe zbutja.
Objektivi i Kornizës së Përshtatjes Kankun (paragrafët 11-35) është që të shtohen veprimet për
zbutje, duke përfshirë përmes bashkëpunimit ndërkombëtar dhe shqyrtimit koherent të
çështjeve që kanë të bëjnë me përshtatjen në kuadër të Konventës. Përfundimisht, veprimet e
shtuara kërkojnë uljen e cenueshmërisë dhe ngritjen e qëndrueshmërisë së palëve shtetërore në
zhvillim, duke marrë parasysh nevojat urgjente dhe të menjëhershme të këtyre shteteve në
zhvillim të cilat janë veçanërisht të cenueshme. Në Konferencën për Ndryshimet Klimatike në
Durban në nëntor/dhjetor 2011, Palët kanë arritur avancim të ndjeshëm në zbatimin e Kornizës.
 NË NIVEL TË BE-s

Në prill të vitit 2009 Komisioni Evropian ka prezantuar një dokument politikash të njohur si
Libri i Bardhë i cili paraqet kornizën për masat dhe politikat e përshtatjes për të zvogëluar
cenueshmërinë e shteteve të BE-së ndaj ndikimeve të ndryshimeve klimatike.
Kjo kornizë përqendrohet në fushat kyçe në vijim:

- Krijimi i njohurive bazë, pasi të dhënat reale janë jetike në hartimin e politikave
klimatike;
- Marrja parasysh e ndikimeve të ndryshimeve klimatike në politikat kyçe të BE-së;
Financimi i veprimeve që dalin nga politikat për ndryshimet klimatike;
- Mbështetja e përpjekjeve të gjera ndërkombëtare për përshtatje duke ndihmuar për
shembull shtetet jo anëtare të BE-së në përmirësimin e qëndrueshmërisë dhe kapacitetit
të tyre për t’u përshtatur me ndryshimin klimatik.

Prej 21 maj deri 20 gusht 2012, BE ka realizuar një proces konsultimesh për përgatitjen e
Strategjisë së Përshtatjes të BE-së. Ky konsultim kërkonte grumbullimin e opinioneve nga palë
të interesit dhe ekspertë në fushën e përshtatjes ndaj ndryshimeve klimatike me synim të
marrjes së informatave shtesë për përgatitjen e Strategjisë së Përshtatjes të BE-së.
Për të lehtësuar zbatimin e shtyllës së parë të Librit të Bardhë, në mars 2012 ueb-platforma
Climate-ADAPT (Platforma Evropiane për Përshtatje Klimatike) është vënë në dispozicion
publik. Kjo platformë iu mundëson përdoruesve informata në fushat vijuese:
- Ndryshimi i pritur klimatik në Evropë;
- Cenueshmëria në të tashmen dhe në të ardhshmen sipas regjioneve dhe sektorëve;
Strategjitë kombëtare dhe transnacionale të përshtatjes;
- Rastet studimore të përshtatjes dhe opsionet e mundshme të përshtatjes; Integrimi në
nivel evropian;
- Mjetet që mbështesin planifikimin e përshtatjes;
- Profilet e projekteve hulumtuese që lidhen me përshtatjen, dokumentet udhëzuese (p.sh.
për menaxhimin e paparashikueshmërisë), raportet, burimet shtesë të informatave,
vegëzat dhe lajmërimet e ngjarjeve.

change/publications/2010/protecting-health-in-an-environment-challenged-by-climate-change-european-
regional-frameëork-for-action

42

 NË NIVEL KOMBËTAR

Si rezultat i çështjeve që kanë të bëjnë me statusin e saj, Kosova ende nuk është pranuar nga
Institucionet e Kombeve të Bashkuara. Rrjedhimisht nuk është palë në konventat
ndërkombëtare dhe merr pjesë në negociata vetëm si vëzhguese. Megjithatë, përputhshmëria
me ligjet ndërkombëtare, duke përfshirë Marrëveshjet Shumëkombëshe të Mjedisit vazhdon të
jetë shumë e rëndësishme për të ardhmen e Kosovës në strategjinë e saj vendore si dhe për
marrëdhëniet ndërkombëtare të saj.
Për të i trajtuar ndryshimet klimatike nga kjo fgushë, MMPH ka nxjerrë U.A të
poshtëpërmendura të cilat trajtojnë segmente të veçanta nga kjo fushë:
- Udhëzim Administrativ QRK Nr.19/2013 për qasje në informata për shpenzimin
ekonomik të karburanteve dhe emisionin co2 të automjeteve të reja personale
- Udhëzim Administrativ QRK Nr.20/2013 për Zbatimin e Mekanizmave Fleksibil për
Zhvillim të Pastër
- Udhëzim Administrativ QRK- Nr. 01/2016 për Mekanizmin e Përcjelljes së Emisioneve
të Gazrave Serë,
- Udhëzim Administrativ QRK- Nr. 09/2015 për Përcjelljen e Emisioneve të Gazrave Serë
- Udhëzim Administrativ QRK Nr.16/2013 për substancat që e dëmtojnë shtresën e ozonit
dhe gazrat serrë të fluoruara.

Përveq legjislacionit MMPH ka zhvilluar Inventarin e GS për vitin 2008, 2009 dhe 2015.

VLERËSIMI PAS FATKEQËSIVE9

Agjencia e Menaxhimit Emergjent (AME), në kuadër të Ministrisë së Brendshme, është
përgjegjëse për koordinimin dhe realizimin e vlerësimeve të dëmeve. Grumbullimi dhe ruajtja e
të dhënave për çdo katastrofë bëhet në baza aty për aty (ad hok). Për shembull, pas zjarreve të
pyjeve të vitit 2007, një Komision Ndërministror ka caktuar Ministrinë e Bujqësisë që të kryej
grumbullimin dhe vlerësimin e të dhënave. Kjo është bërë sipas praktikave të kësaj ministrie.
Përfundimisht, të gjitha të dhënat janë bartur në Qendrën e Situatave (QKS) në kuadër të Zyrës
së Kryeministrit, ku ato janë ruajtur dhe arkivuar. Analiza dhe raporti post-veprimit janë kryer
më vonë.
VLERËSIMI I RREZIKUT10

AME ka për detyrë koordinimin dhe përgatitjen e vlerësimeve të rrezikut për fatkeqësitë
natyrore dhe ato të shkaktuara nga njeriu. Në vitin 2009 është bërë Vlerësimi i Rrezikut për
Kosovën duke mbuluar të gjitha rreziqet e mundshme për popullatën e Kosovës dhe që
kërkonte të përcaktojë nivelin e pritshëm të dëmeve. Vlerësimi kryesisht përqendrohet në
rreziqet dhe dobësitë strukturore, meqë AME dhe organizatat e tjera kanë pak ekspertizë në
analizimin e cenueshmërisë socio-ekonomike dhe vlerësimin e kapaciteteve. Përveç hartave të

9 UNDP/OBM, 2011. Vlerësimi i Nevojave për Përfitim nga IPA (sipas përkufizimit të RKSOKB 1244/99)
10UNDP/OBM, 2011. Vlerësimi i Nevojave për Përfitim nga IPA (sipas përkufizimit të RKSOKB 1244/99)

43
rrezikshme, të dhëna e tjera relevante në dispozicion përfshijnë hartat rrugore, hekurudhore
dhe të infrastrukturës së energjisë elektrike, si dhe të shpërndarjes së popullsisë. Megjithatë,
deri më tani, nuk ka në dispozicion të dhëna të cenueshmërisë së ndryshimeve klimatike për
Kosovën (Burimi: Portali i Njohurisë së Ndryshimeve klimatike, Grupi i Bankës Botërore, 2013)
Niveli lokal, nuk ka kapacitet të mjaftueshëm të vlerësimit. Kryqi i Kuq i Kosovës është duke
punuar me komunat për fuqizimin e kësaj fushe dhe po kërkon të sigurojë financim për të kryer
vlerësime të cenueshmërisë dhe kapacitetit.
MENAXHIMI I INFORMATAVE11

AME është zyrtarisht përgjegjës për mirëmbajtjen e një baze të dhënave të menaxhimit të
emergjencave, që përfshin grumbullimin, ruajtjen dhe përditësimin e informatave. Për këtë
qëllim, DEM ka përgatitu një draft metodologji, e cila ende nuk është aprovuar nga Qeveria.
Megjithatë, siç është theksuar më lartë në situata të reagimit, shumica e agjencive i përcjellin
informatat e tyre Qendrës së Situatave. Nuk është e qartë se në çfarë mënyre i pranon këto
informata AME.
Ministria Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor gjithashtu mban bazën e të dhënave në
mbështetje të Planit Hapësinor të Kosovës. Krahas analizave të dhënave gjeografike,
demografike, të varfërisë, tokës dhe mjedisit, ajo përfshin raportet e sektorëve dhe të dhënat për
sistemin e arsimit, banimin, bujqësinë, pyjet, zonat rurale, sektorin e energjisë, sektorin e
shëndetësisë, infrastrukturën e transportit, hidrologjinë, tregtinë, industrinë, kulturën,
teknologjinë e informatave dhe turizmin në Kosovë. Të gjitha këto informata menaxhohen nën
mbikëqyrjen e Departamentit të Planifikimit Hapësinor dhe Ndërtimit. Duket se nuk ka
koordinim apo lidhje ndërmjet kësaj baze të dhënave dhe atyre të AME-së dhe Qendrës së
Situatave.

KAPITULLI IV
VIZIONI, MISIONI DHE OBJEKTIVAT
VIZIONI
Kosova me zero emitim të GS, me aftësi për tu përshtatur me ndryshimet klimatike, që
në mënyrë efektive zbutë shkaqet nga ndryshimet klimatike dhe në mënyrë efektive
parashikon dhe i përgjigjet ndikimeve të ndryshimeve klimatike, duke marrë parasysh
parimet ndërkombëtare për zhvillim të qëndrueshëm.

MISIONI

Zvogëlimi i GS dhe i rreziqeve dhe dëmeve nga ndikimet aktuale dhe të ardhshme të
ndryshimeve klimatike me kosto-efektive dhe shfrytëzimi i përfitimeve të mundshme që
dalin nga ndryshimet klimatike.


11 UNDP/OBM, 2011. Vlerësimi i Nevojave për Përfitim nga IPA (sipas përkufizimit të RKSOKB 1244/99)

44
OBJEKTIVAT

Duke pasur parasysh paparashkueshmërinë dhe pasigurinë e lartë lidhur me nivelin aktual dhe
të pritshëm të projkesioneve të emetimeve të GS në Kosovë është vështirë të caktohet një
objektiv kuptimplotë (meritor) për zbutje, në kuptim të përcaktimit të caqeve për zvogëlim të
emetimeve. Për të njëjtën arsye, dhe për arsye të pasigurisë së zhvillimit të ardhshëm social dhe
ekonomik të vendit, është gjithashtu vështirë të caktohen objektivat afatgjate (p.sh. 2050 sipas
Udhërrëfyesit të BE-së). Për shkak të kësaj, objektivat e zbutjes caktohen në kuptim cilësor, si në
vijim:

OBJEKTIVAT PËR ZHVILLIM ME EMETIM TË ULËT

OBJEKTIVI I PARË STRATEGJIK

Zhvillimi i kapaciteteve të Kosovës për përmbushjen e obligimeve në kuadër të Konventës së
UNFCCC dhe BE-së.
OBJEKTIVI SPECIFIK 1: Hartimi dhe zbatimi i politikave për ndryshime klimatike
OBJEKTIVI SPECIFIK 2: Krijimi i kornizës për themelimin e Sistemit Kombëtar për Inventarin
e GS

Nëse Kosova nënshkruan Konventën Kornizë të Kombeve të bashkuara për Ndryshimet
Klimatike (UNFCCC) do të jetë e obliguar të sigurojë monitorim vjetor të emetimeve të saj të
gazrave serrë. Në fillim, Kosova me siguri nuk do të jetë pjesë e shteteve të Shtojcës I, por do të
bëhet pjesë e grupit të ashtuquajtur të Palëve që nuk janë pjesë e Shtojcës I. Sistemi i raportimit
për këto të fundit sipas Konventës së UNFCCC është përmes Komunikimeve Kombëtare me një
afat kohor fleksibil shumëvjeçar, që raporton për inventarin e gazrave serrë dhe informata të
tjera. Monitorimi, raportimi dhe shqyrtimi vjetor i emetimeve të gazrave serrë dhe largimi
(thithja) është obligim kryesor për Palët e Shtojcës I, sipas Konventës dhe Protokollit të Kyoto-s
(vendimet 18/CP.8, 19/CP.8 dhe 14/CP.11). Kosova do të mund të fillojë me raportimin vjetor
edhe para se të bëhet anëtare e Shtojcës I, si pjesë e obligimeve për raportim ndaj Agjencisë
Evropiane për Mjedis (AEM).

OBJEKTIVI I DYTË STRATEGJIK
Zvogëlimi i emetimeve të gazrave serrë

OBJEKTIVI SPECIFIK 1: Parandalimi /Zvogëlimi i emetimeve të gazrave serrë
OBJEKTIVI SPECIFIK 2: Planifikimi i mobilitetit të qëndrueshëm dhe promovimi i tij në
qendrat më të mëdha të populluara të Republikës së Kosovës
Disa nga veprimet si ato në sektorin e energjisë dhe pylltarisë tanimë janë në proces. Të tjerat
veprime janë të prezantuara në kapitullin e Planit të Veprimit për ndryshime klimatike të cilat
duhet të realizohen në bashkëpunim me autoritetet tjera relevante dhe donatorëve të interesuar.

Bashkëveprimi në realizimin e këtij objektivi dhe Objektivit të pestë të Strategjisë së Energjisë së
Republikës së Kosovës 2017- 2026- Plotësimi i caqeve dhe obligimeve në efiçiencë të energjisë,

45
burime të ripërtëritshme të energjisë dhe mbrojtje të mjedisit, do të kontriboi direkt edhe në
zvogëlimin e emetimit të gazrave serrë, ku thuhet që:

”Kosova është zotuar në përmbushjen e cakut të kursimit prej 9% nga konsumi i gjithmbarshëm I
energjisë, cak i vendosur sipas Direktivës 2006/32/EC të BE-së. Gjithashtu ka marrë obligimet për
zbatimin e politikave të reja të BE-së që burojnë nga Direktiva Evropiane 2012/27/EC për efiçiencën e
energjisë.

Në sektorin e BRE-së, është synim zhvillimi dhe përmirësimi i mekanizmave të nevojshëm rregullator dhe
operacional për arritjen e cakut prej 25% të pjesëmarrjes së energjisë nga BREtë në bruto konsumin final
të energjisë në vitin 2020. Pas kësaj, Qeveria do të rishikoj arritjet e integrimit të BRE-ve dhe do të
vendosë caqet e reja për periudhen në vijim. Pritet qe Kosova të nxis më tutje BRE-të, në pajtim me
potencialin, obligimin dhe nevojat, si dhe karshi zhillimeve dhe përvojes Evropiane.

Kosova sikurse edhe palët tjera kontraktuese të Komunitetit të Energjisë ka detyrime për implementimin e
direktivave evropiane për mjedisin dhe kjo do të mbetet një prej objektivav strategjik të sektorit të
energjisë në Kosovë.”

Nëse mbështetet me financim, teknologji dhe ngritje të kapaciteteve për veprimet e duhura
vendore për zbutje Kosova mund të arrijë Zvogëlime më të mëdha të emetimeve. Objektivat
janë të koordinuara me synimet dhe objektivat e dokumenteve strategjike dhe dokumentet e
politikave të Kosovës, siç janë Strategjia e Kosovës për Mjedisin dhe Plani Kombëtar i Veprimit
në Mjedis, Strategjia e Energjisë si dhe strategjitë për sektorin e bujqësisë dhe pylltarisë. Disa
nga veprimet për zhvillim me emetim të ulët tanimë po gjejnë zbatim për resurset e Kosovës
dhe me mbështetje të donatorëve, siç janë: Plani i Veprimit për Efiçiencë të Energjisë, Plani i
Veprimit për Energji të Ripërtëritshme dhe Strategjia për Mbrojtjen Klimatike në Sektorin e
Pyjeve.
Mobiliteti është nxitur nga karboni dhe ekziston pajtim i qartë shkencor se emetimet e karbonit
po ndikojnë në klimën globale me pasoja të pakthyeshme afatgjata. Transporti është sektori ku
një zvogëlim i përdorimit të energjisë dhe emetimeve vërtetohet të jetë jashtëzakonisht i vështirë
për t'u arritur, pavarësisht nga ndonjë sukses në ndonjë zonë urbane.
Ka mundësi në të ardhmën që qytetet e Kosovës të kalojnë në transport me karbon të ulët, ku
veprimet mund të realizohen bazuar në një kombinimin e inovacioneve ekonomike, planifikimit
dhe teknologjive innovative që do të vepronin në mënyrë të ndërsjelltë.
MASAT E REKOMANDUARA PËR ZVOGËLIM TË GAZRAVE SERRË
Tabela 6. tregon masat e planifikuara për zvogëlim të emetimeve të gazrave serrë sipas
sektorëve, të renditura sipas prioritetit të tyre. Megjithëse, për shkak të pamjaftueshmërisë së
informatave për emetimet aktuale, është vështirë të vlerësohet ndikimi i zvogëlimit të
emisioneve të GS, të veprimeve individuale.

Sektori / Nënsektori Masat e mundshme
Ngritja e kapaciteteve Krijimi i një Sistemi Kombëtar të Inventarizimit dhe fuqizimi i
raportimit për gazrave serrë (AKMM)
Hartimi dhe zbatimi i politikave kombëtare për të gjithë sektorët me

46
Tabela 6. Masat për uljen e emetimeve të gazrave serrë sipas sektorëve dhe nënsektorëve

kontribut në emetimet e gazrave serrë.
Trajnime për negociatat në kuadër të UNFCCC-së dhe BE-së
Efiçienca e energjisë Zbatimi i Planit Kombëtar të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë 2010-
2018
Aplikimi i standardeve të efiçiencës së energjisë
Promovimi dhe ndërgjegjësimi
Krijimi i skemave të subvencioneve /huadhënies për masa të
efiçiencës së energjisë
Energjia e ripërtëritshme Zbatimi i Planit Kombëtar të Veprimit për Energji të Ripërtëritshme
(PKVER) 2011 - 2020
Promovimi i përdorimit të biomasës për ngrohjen qendrore dhe
kogjenerimin industrial
Vendosja e kushteve të favorshme rregullative për prodhimin e energjisë
fotovoltaike (pa subvencione)
Energji gjeotermike në nivel të cekët për ngrohje
Prodhimi i biogazit nga mbeturinat e kafshëve në blegtori,etj.
Ngrohja qendrore dhe
kogjenerimi industrial
Rindërtimi dhe zgjerimi i rrjeteve të ngrohjes qendrore
Aplikimi i energjisë së ripërtëritshme dhe efiçiencës së lartë energjisë
(kombinim i ngrohjes dhe energjisë) në prodhimin e energjisë
Kogjenerimi në lokacione industriale për nevoja të ngrohjes qendrore
dhe nevoja industriale
Termocentralet dhe
minierat e thëngjillit
Përmirësimi i efiçiencës së TC-ve ekzistuese
Rritja e efikasitetit të prodhimit të energjisë elektrike përmes
zëvendësimit të TC Kosova A me Termocentralin Kosova e Re
Parandalimi i vetëndezjes së linjitit
Transporti Konceptet e lëvizshmërisë së qëndrueshme në qytete dhe qyteza të
Kosovës
Promovimi i transportit publik rrugor (autobus)
Rindërtimi i hekurudhave, duke përfshirë sigurimin e shërbimit cilësor
të udhëtarëve
Përparësi ecjes dhe çiklizmit para automjeteve në zhvillimin urban
Zhvillimi i vendbanimeve, rrjetit rrugor dhe lehtësirës intermodale të
transportit publik
Menaxhimi i mbeturinave Grumbullimi i mbeturinave të ndara dhe riciklimi
Përdorimi i mbeturinave të ngurta të parrezikshme (mbeturinat e
amvisërive, goma, etj) si lëndë alternative djegëse në prodhimin
industrial
Bujqësia Metodat e deponimit, përgatitjes dhe aplikimit të plehrave
Aplikim adekuat i plehrave artificiale minerale dhe organike
Prodhimi organik
Pyjet dhe natyra Zbatimi i Strategjisë së Mbrojtjes Klimatike në Sektorin e Pyjeve në
Kosovë
Menaxhimi i qëndrueshëm i pyjeve duke rritur rezistencën e pyjeve
Mbrojtja nga zjarret e pyjeve
Pyllëzimi dhe ripyllëzimi i tokave të zhveshura
Integrimi i sekuestrimit të karbonit në menaxhimin e pyjeve
Pjesë të p yjeve dhe zonave të mbrojtura t’i lihen zhvillimit natyror
Caktimi dhe zhvillimi i zonave të mbrojtura

47
Duke përdorur ekstrapolimin të emetimeve të gazarve serrë në varshmëri me kërkesën e
parashikuar për energji sipas Planit të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë dhe krahasuar me
ndikimin e këtyre masave, do të kemi një zvogëlim të emetimeve të gazrave serrë prej 7 deri
14% në vitin 2018, krahasuar me skenarin e veprimit të zakonshëm (figure 12). Kjo jep një
përafrim të parë të asaj se si do të duhej të dukej një cak i emetimeve kur të zhvillohet në tërësi
inventari dhe parashikimet e emetimeve.


Figura 14. Ulja e mundshme e emetimeve bazuar në masat e propozuara të zbutjes
krahasuar me vlerësimin e përafërt të skenarit pa ndryshime. Vlerësimi i poshtëm i uljes së
emetimeve është 1 Mt CO2eq. në vit më 2018 dhe vlerësimi i lartë është 2 CO2eq.
OBJEKTIVAT E PËRSHTATJES ME NDRYSHIMET KLIMATIKE

Deklarata e misionit për Komponentën e Përshtatjes me Ndryshimeve Klimatike- Të zvogëlohet
rreziku dhe dëmet nga ndikimet e tanishme dhe të ardhshme të ndryshimeve klimatike me
kosto-efektive dhe të shfrytëzohen përfitimet e mundshme
OBJEKTIVI I TRETË STRATEGJIK
Zhvillimi i mekanizmave të ri dhe përmirësimi i atyre aktualë në zvogëlimin e rrezikut nga
fatkeqësitë, në sektorët me rëndësi ekonomike që janë të cenueshëm ndaj ndryshimeve
klimatike;

OBJEKTIVI SPECIFIK 1:
Vendosja e mekanizmave për zvogëlimin e rrezikut nga fatkeqësitë, për sektorët që janë të
cenueshëm prej ndryshimeve klimatike
OBJEKTIVI SPECIFIK 2: Përgatitja e paketave për taksa klimatike

Strategjia do të synojë sjelljen e mekanizmave të ri dhe përmirësimin e atyre aktualë për
zvogëlimin e rrezikut nga fatkeqësitë, të cilat në veçanti kanë peshë për sektorët me rëndësi
ekonomike që janë posaçërisht të cenueshëm ndaj ndryshimeve klimatike, si dhe të avancojë
kapacitetin i përshtatjes së komuniteteve të cenueshme, në veçanti të bujqve të varfër, grupeve
të margjinalizuara dhe grave në trajtimin e ndikimeve klimatike dhe rreziqeve të ndërlidhura
-
2,000
4,000
6,000
8,000
10,000
12,000
14,000
16,000
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Kt CO2 eq.
Business as usual Reduction low Reduction high

48
me jetën e tyre dhe mjeteve për jetesë. ndryshimeve klimatike. Në këtë mënyrë, Strategjia ka për
qëllim ngritjen e kapacitetit të partnerëve, akterëve dhe hisedarëve lokalë për integrimin e
çështjeve të ndryshimeve klimatike dhe përshtatjen në proceset e zhvillimit lokal dhe rajonal, si
dhe fuqizimin e tyre për trajtimin e çështjeve të ndryshimeve klimatike.

OBJEKTIVI I KATËRT STRATEGJIK

Ngritja e kapaciteteve12 të përshtatjes të ekosistemeve natyrore,

OBJEKTIVI SPECIFIK 1: Përmirësimi i balancit të ujit përmes masave për përmirësim të
peisazhit
OBJEKTIVI SPECIFIK 2: Të krijohen kushte më të mira mikroklimatike dhe peizazhe më të
rezistueshme për tu mundësuar specieve migrimin në habitate më të favorshme.

Në sistemet shoqërore, kapaciteti i përshtatjes i referohet aftësisë për të mësuar nga gabimet dhe
për të gjeneruar përvojat nga trajtimet e ndryshimeve, e që kjo varet në masë të madhe nga
aftësia e individëve dhe rrjeteve të tyre shoqërore për inovacion.
Për më tepër, është theksuar se vetëm gjenerimi i përvojës nuk është i mjaftueshëm për
ndërtimin e kapacitetit të përshtatjes në sistemet socio-ekologjike në mënyrë të atillë që të
përmbushur sfidën e navigimit të dinamikave të natyrës. Prandaj, të mësuarit se si të mbahen
sistemet socio-ekologjike në një botë të ndryshimit të vazhdueshëm ka nevojë për një kontekst
institucional dhe shoqëror brenda të cilit do të zhvillohet dhe veprohet.
OBJEKTIVI I PESTË STRATEGJIK

Ngritja e kapaciteteve të partnerëve, akterëve dhe hisedarëve qendrorë dhe lokalë për
integrimin e çështjeve të ndryshimeve klimatik dhe përshtatjes në proceset e zhvillimit

OBJEKTIVI SPECIFIK 1: Ngritja e kapaciteteve për prodhimin e informatave, shfrytëzimit të
informatave dhe komunikimi
OBJEKTIVI SPECIFIK 2: Zhvillimi i programeve për vetëdijesim mbi ndryshimet klimatike
OBJEKTIVI SPECIFIK 3: Shmangja e ndikimeve potenciale të klimës në shëndet

Duke u mbështetur në informatat e mësipërme në këtë Strategji, përshtatja me
ndryshimet klimatike përfshinë disa masa me synim të rritjes së kapacitetit të
përshtatjes:
1. Përmirësimi i menaxhimit dhe këmbimit të informatave, d.m.th. prodhimi i
njohurisë së përbashkët/pjesëmarrësve, zotim për trajtimin e shqetësimeve,
komunikimi i përgjithshëm ndërmjet palëve të interesit, burimet e hapura dhe të
përbashkëta të informatave dhe fleksibiliteti dhe gatishmëria për eksperimentim.
2. Ngritja e kapaciteteve, trajnimet dhe ndërgjegjësimi, duke përfshirë programet e
ndërgjegjësimit publik dhe trajnimet për profesionist.

12Kapaciteti adaptues: aftësia e sistemit për t’u përshtatur ndaj ndryshimit klimatik, për t’i zbutur dëmet potenciale apo për t’i shfrytëzuar
përparësitë e mundësive apo për t’u përballur me pasojat (IPCC, 2001).

49
3. Masat financiare dhe ekonomike dhe përmirësimi i menaxhimit të rrezikut.
Përmirësimi i strukturave të bashkëpunimit, d.m.th. përfshirja e palëve joqeveritare,
sektorëve të ndryshëm (duke mbështetur integrimin horizontal) dhe qeverive nga
nivele të ndryshme hierarkike (duke mbështetur integrimin vertikal).
FUQIZIMI I KORNIZËS INSTITUCIONALE
Nga shqyrtimi i strategjive ekzistuese del që problemi kyç është detyrimi për zbatim efektiv të
tyre. Kjo do të thotë që prioritet i parë do të jenë veprimet për ngritjen e kapaciteteve. Veprimet
e tjera do të dizajnohen ashtu që të përfshijnë sektorin privat, partneritetet publike private,
komunitetet lokale dhe OJQ-të. Gjithashtu, duket se në të ardhmen e afërm do të jenë në
dispozicion financa shumë të pakta nga burime publike vendore. Kjo do të thotë që financimi i
veprimeve do të duhet të bazohet kryesisht në sektorin privat (popullata, kompanitë, bankat),
donatorët “klasik” dhe fondet e BE-së në kuadër të zhvillimit të procesit të aderimit në BE.
Strategjia për Mbrojtjen e Mjedisit parasheh, planifikim efektiv dhe reagim ndaj ndikimeve të
ndryshimeve klimatike, duke marrë parasysh parimet e pranuara ndërkombëtarisht për
zhvillim të qëndrueshëm. Përshtatja ndaj ndryshimeve klimatike është vendimtare për uljen e
rrezikut dhe dëmeve nga ndikimet aktuale dhe të ardhshme të ndryshimeve klimatike me një
kosto-efektive dhe me shfrytëzimin e përfitimeve të
mundshme që dalin nga ndryshimet klimatike.

Një nga objektivat kryesore të Strategjia për Kosovën është rritja e kapacitetit të përshtatjes të
sistemeve natyrore dhe shoqërore, duke u bazuar në kuptimin e shëndoshë të asaj që përcakton
rezistencën dhe cenueshmërinë e këtyre sistemeve. Problemi që duhet të trajtohet është rritja e
mundësisë së tërë sistemit për të reaguar ndaj ndryshimit në vend se të reagohet ndaj
ndikimeve të padëshirueshme të ndryshimit.
Thënë shkurt, kapaciteti i përshtatjes është tregues i kapacitetit që duhet trajtuar ndryshimin
dhe shqetësimin, dhe pasqyron të mësuarit me anë të shkëmbimit të njohurive dhe duke iu
përgjigjur informatave kthyese. Rritja e aftësisë së sistemeve për t’u përshtatur, apo të ndërtuar
kapacitetet e tyre të përshtatjes, është një element i rëndësishëm që duhet marrë parasysh për
t’u përgatitur dhe për t'iu përgjigjur ndryshimeve klimatike: prandaj sistemet me kapacitete të
larta të përshtatjes mund ta ruajnë integritetin e tyre në një gamë më të gjerë kushtesh sesa
sistemet me kapacitetet të ulëta të përshtatjes. Në sistemet shoqërore, kapaciteti i përshtatjes i
referohet aftësisë për të mësuar nga gabimet dhe për të gjenruar përvojat nga trajtimet e
ndryshimeve, e që kjo varet j në masë të madhe nga aftësia e individëve dhe rrjeteve të tyre
shoqërore për inovacion.
Për më tepër, është theksuar se vetëm gjenerimi i përvojës nuk është i mjaftueshëm për
ndërtimin e kapacitetit të përshtatjes në sistemet socio-ekologjike në mënyrë të atillë që të
përmbushur sfidën e navigimit të dinamikave të natyrës. Prandaj, të mësuarit se si të mbahen
sistemet socio-ekologjike në një botë të ndryshimit të vazhdueshëm ka nevojë për një kontekst

50
institucional dhe shoqëror brenda të cilit do të zhvillohet dhe veprohet. Njohuria dhe aftësia për
të vepruar në informata të reja janë elemente të vazhdueshme në procese shoqërore.
Duke u mbështetur në informatat e mësipërme, Strategjia për Kosovën përfshin disa
komponentë të strategjisë të synuar në rritjen e kapacitetit të përshtatjes:
1. Përmirësimi i menaxhimit dhe këmbimit të informatave, d.m.th. prodhimi i njohurisë së
përbashkët/pjesëmarrëse, zotim për trajtimin e shqetësimeve, komunikimi i
përgjithshëm ndërmjet palëve të interesit, burimet e hapura dhe të përbashkëta të
informatave dhe fleksibiliteti dhe gatishmëria për eksperimentim.
2. Ngritja e kapaciteteve, trajnimet dhe ndërgjegjësimi, duke përfshirë programet e
ndërgjegjësimit publik dhe trajnimet për profesionistë.
3. Masat financiare dhe ekonomike dhe përmirësimi i menaxhimit të rrezikut.
4. Përmirësimi i strukturave të bashkëpunimit, d.m.th. përfshirja e palëve joqeveritare,
qeverive të sektorëve të ndryshëm (duke mbështetur integrimin horizontal) dhe
qeverive nga nivele të ndryshme hierarkike (duke mbështetur integrimin vertikal).

51
KAPITULLI V

MONITORIMI, RAPORTIMI DHE VLERËSIMI I ZBATIMIT TË DOKUMENTEVE
STRATEGJIKE

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) si bartëse e Strategjisë dhe Planit të
Veprimit për Ndryshime Klimatike, është përgjegjëse për monitorimin e vazhdueshëm të
zbatimit të këtij dokumenti, të miratuar. Për të siguruar zbatimin efektiv dhe me kohë të
aktiviteteve të përcaktuara në Planin e Veprimit MMPH do të ketë një qasje pro-aktive të
monitorimit të zbatimit duke lidhur aktivitetet e monitorimit me përmirësimin e
implementimit.
Për këtë arsye është i nevojshëm zhvillimi i mekanizmave për përmirësim duke i dërguar
përkujtesa institucioneve/personave përgjegjës për zbatim, organizimin e takimeve, informimin
e publikut si dhe përdorimin e instrumenteve të presionit administrativ apo madje edhe atij
politik.
Plani i Veprimit (PV) për zbatimin e Strategjisë për Ndryshime Klimatike (SNK) parasheh pesë
hapa kyç të cilët ndërlidhen me monitorim dhe raportim:
Hapi 1 – Caktimi i personelit përgjegjës për Monitorim dhe raportim lidhur me zbatimin e
SNK-së/ PV
Hapi 2 – Hartimi dhe miratimi i Raportit të parë për zbatimin e SNK-së/ PV
Hapi 3 - Hartimi dhe miratimi i Raportit të dytë për zbatimin e SNK-së/ PV
Hapi 4 – Rishikimi i Planit të Veprimit (nëse është e nevojshme)
Hapi 5 – Hartimi dhe miratimi i Raportit përfundimtar për zbatimin e SNK-së/ PV.

Struktura institucionale për monitorim dhe raportim
Hapi i parë me rëndësi është caktimi i roleve dhe përgjegjësve të qarta për monitorim dhe
raportim lidhur me zbatimin e SNK-së/PV-së.
Institucionet e përfshira në monitorimin dhe raportimin e SNK dhe PV në Kosovë janë:
• Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapwsinor si udhëheqëse
• Komiteti Koordinues ndërministror
• Zyra për Planifikim Strategjik
• Komiteti i Planifikimit Strategjik
• Qeveria e Kosovës

Grupi Punues Ndër-Ministror për Ndryshime Klimatike (GPNM) i themeluar për hartimin e
Strategjisë dhe Planit të Veprimit për Ndryshime Klimatike do të përdoret për themelimin e
ekipit përgjegjës për monitorim dhe raportim lidhur me zbatimin e SNK/PV.

52
Duke ndjekur strukturën e Planit të Veprimit do të caktohen personat përgjegjës për secilin
grup të njohur të masave, sipas detyrave të formuluara sipas skemës së paraqitur dhe Tabelës
1.


ROLET DHE PËRGJEGJËSITË

Tabela 1 – Rolet dhe përgjegjësitë
Roli Përgjegjësitë/detyrat
1 Grupi Punues (apo
personi përgjegjës)
për monitorimin e
intervenimeve të
SNK-së të ndërlidhura
me kornizën
strategjike si dhe
intervenimet e SNK të
ndërlidhura me
funksionimin e
administratës publike
Monitorimi dhe raportimi lidhur me implementimin e masave
strategjike
Përmirësimi i zbatimit të masave strategjike
Integrimi i objektivave të SNK në strategjitë e reja dhe ato të
azhurnuara sektoriale
Sigurimi i pjesëmarrjes së publikut në procesin e zhvillimit të
politikave
Monitorimi dhe raportimi lidhur me implementimin e masave
administrative
Përmirësimi i integrimit të objektivave të SNK në kornizën ligjore
Avancimi i fuqizimit të institucioneve/organeve ekzistuese në
pajtueshmëri me PV
Krijimi i orarit për trajnimet e nevojshme dhe integrimi i tyre në të
gjitha aktivitetet relevante të projektit si ato të filluara ashtu edhe në
ato të planifikuara
Avancimi i komunikimit dhe shkëmbimit të informatave
2 Grupi Punues (apo
personi përgjegjës)
për monitorimin e
intervenimeve nga PV
të ndërlidhura me
investimet në
infrastrukturë dhe
intervenimet të
Monitorimi dhe raportimi për aktivitetet që kanë të bëjnë me
investime
Monitorimi i planifikimit të buxhetit në nivel kombëtar dhe atë lokal
Monitorimi i asistencës teknike ndërkombëtare dhe projekteve tjera
Sigurimi i planifikimit financiar në pajtim me objektivat e SNK
Monitorimi dhe raportimi për zbatimin e intervenimeve financiare
dhe ekonomike
Grupi Punues Ndër-Ministror (GPNM)
Koordinimi i përgjithshëm:
Departamenti për Mbrojtje të Mjedisit
dhe Ujërave
Nëngrupi për
Inventarizim të Gazrave
Serë:
Nëngrupi për Zvogëlimin
e Gazrave Serë:
I udhëhequr nga MZHE-ja
Nëngrupi për Përshtatje:
i udhëhequr nga DMMU

53
ndërlidhura me
intervenimet
financiare dhe
ekonomike
Përmirësimi i futjes së stimulimeve apo tarifave, taksave, në pajtim
me objektivat e SNK
3 Grupi Punues (apo
personi përgjegjës)
për monitorimin e
intervenimeve të SNK
të ndërlidhura me
aktivitetet për
ndërgjegjësim publik
Monitorimi dhe raportimi për zbatimin e aktiviteteve për
ndërgjegjësim publik
Krijimi i orarit për aktivitete të nevojshme për ndërgjegjësim publik
Integrimi i komponentes së ndërgjegjësimit publik në të gjitha
aktivitetet e projektit , si ato të filluara ashtu edhe në ato
planifikuara
Vendosja e bashkëpunimit afatgjatë me mediat (gazetat, radion,
televizionin, mediat sociale) për të promovuar objektivat e SNK
Mbledhja e artikujve per ndryshime klimatike nga mediat
4 Këshilli Drejtues /
organi kryesor
këshillues
Organizon takime së paku një herë në vit për të diskutuar raportet e
brendshme vjetore apo raportet zyrtare lidhur me zbatimin e
SNK/PV
Jep këshilla dhe udhëzime për nëngrupet punuese ndërministrore
në formë të konkluzave të takimit
Siguron dorëzimin me kohë të të dhënave nga institucionet
përgjegjëse
Merr pjesë në konsultimet publike për draft raportet
5 MMPH/ institucioni
zbatues i PV-së dhe
planit të monitorimit
Koordinon procesin e Monitorimit dhe raportimit lidhur me
zbatimin e SNK/ PV
Ofron mbështetje logjistike (sallat e takimit, organizimin e
konsultimit publik, menaxhimin e të dhënave, etj.)
Raportet zyrtare ia dorëzon Qeverisë për miratim
Publikon raportet e miratuara në uebfaqen e vet
6 Qeveria Miraton raportet zyrtare
Mbështet zbatimin e SNK/ PV me vendime të veçantë nëse është e
nevojshme
Siguron mbështetje buxhetore për zbatimin e SNK/PV
7 Institucionet
përgjegjëse për
zbatimin e PV13
Implementojnë intervenimet e PV
Ofrojnë informata lidhur me procesin e implementimit Grupeve
Punuese sipas kërkesës
8 Shoqëria civile Merr pjesë në mënyrë aktive në proceset e vendim-marrjes,
monitorimit dhe raportimit

Detyrat e formuluara në Tabelën 1 duhet të kryhen në pajtim me dinamikën e
parashikuar të raportimit, duke marrë parasysh së monitorimi, posaçërisht ai pro
aktiv, (ndryshe nga raportimi) është aktivitet i vazhdueshëm i cili kërkon përkushtim
serioz dhe planifikim të orarit të aktiviteteve.

13 Edhe pse intervenimet e PV në shumicën e rasteve vënë në pah institucione të shumta përgjegjëse për një
intervenim të vetëm, njëra prej tyre do të jet udhëheqëse/koordinatore e intervenimit dhe të ofrojë të gjitha të dhënat
e kërkuara për statusin e implementimit të intervenimit të caktuar (si që është e caktuar në PV).

54
Tabela 2 – Shpeshtësia e raporteve të monitorimit
Veprimi Institucionet përgjegjëse Afati kohor
Takimi i Grupit Punues Ndërministror
(GPNM)
MMPH/GPNM 2019 (Tremujori i II-ët)
Përkujtues për institucionet përgjegjëse për
mbledhje të informatave/të të dhënave
Nën/grupet e GPNM-së 2019 (Tremujori i III-ët)
Raporti i brendshëm vjetor Nën/grupet e GPNM-së 2020 (Tremujori i II-të)
Takimi i GPNM-së MMPH/GPNM 2020 (Tremujori i III)
Konsultimi publik lidhur me draft raportin MMPH/GPNM 2020 (Tremujori i IV)
Miratimi i Raportit të parë, lidhur me
zbatimin e SNK-së
Qeveria 2020 (Tremujori i IV)
Takimi i GPNM-së MMPH/GPNM 2021 (Tremujori i I)
Përkujtues për institucionet përgjegjëse dhe
mbledhje të informatave/të dhënave
Nën/grupet e GPNM-së 2021 (Tremujori i I)
Raporti i brendshëm vjetor Nën/grupet e GPNM-së 2021 (Tremujori i II)
Takimi i GPNM-së MMPH/GPNM 2021 (Tremujori i II)
Konsultimi publik lidhur me draft raportin MMPH/GPNM 2021 (Tremujori i III)
Miratimi i Raportit Përfundimtar lidhur me
zbatimin e SNK/ PV
Qeveria 2021 (Tremujori i IV)
Takimi i GPNM-së MMPH/GPNM 2022 (Tremujori i I)
Përkujtues për institucionet përgjegjëse për
mbledhjen e informatave/ të dhënave
GPNM/nëngrupet e
GPNM-së
2022 (Tremujori i I)
Rishikimi i PV-së nëse është e nevojshme Nën/grupet e GPNM-së 2022 (Tremujori i III)
Konsultimi publik për PV të rishikuar MMPH/GPNM 2022Tremujori i IV)
Miratimi i PV-së të rishikuar Qeveria 2022 (Tremujori i IV)
Takimi i GPNM-së MMPH/GPNM 2023 (Tremujori i I)
Përkujtues për institucionet përgjegjëse për
mbledhjen e informatave/ të dhënave
MMPH/GPNM 2023 (Tremujori i I)
Raporti i brendshëm vjetor Nën/grupet e GPNM-së 2023 (Tremujori i II)

55
Konsultimi publik për Draft raportin
përfundimtar
MMPH/GPNM 2023 (Tremujori i IV)
Miratimi i Raportit Përfundimtar lidhur me
zbatimin e SNK/ PV
(miratimi eventual i SNK-së së re)
Qeveria 2023 (Tremujori i IV)

Rrjedha e të dhënave



















Dorëzimi i të
dhënave
Institucionet përgjegjëse për zbatimin e SNK-së
Dorëzimi i të
dhënave
Përkujtuesit dhe kërkesat
për të dhëna
Qeveria
GPNM 5 GPNM 3 GPNM 2 GPNM 1 GPNM 4
Draft raportet
GPNM
Përfundimet e
takimit
Shoqëria
civile
Raportet
zyrtare
MMPH
Raportet e
miratuara
Publiku i përgjithshëm

56

Mënyra e menaxhimit të të dhënave dhe vlerësimi i zbatimit të SNK/PV janë të paraqitura në
shtojcën 6 të këtij dokument.

KAPITULLI VII

PLANI I VEPRIMIT PËR NDRYSHIME KLIMATIKE

Plani i Veprimit për Ndryshime Klimatike (PVNK) për zbatimin e Strategjisë për Ndryshime
Klimatike, 2019- 2021, paraqet aktivitetet e detajuara për zbatimin e masave të parashikuara në
Strategjinë për Ndryshime Klimatike së Republikës së Kosovës 2019-2028.
Plani i Veprimit për Ndryshime Klimatike 2019-2021, paraqet një listë prej 11 objektivash
specifike dhe 28 aktiviteteve që parashihet të ndërmerren për zvogëlimin e gazrave serrë dhe
përshtatje me ndryshimet klimatike deri në vitin 2021.
Projektet kyçe që parashihen të zhvillohen gjatë kësaj periudhe konsiderohen: Hartimi i Ligjit
për Ndryshime Klimatike; Zhvillimi i sistemit kombëtar të monitorimit dhe raportimit të gazëve
serrë në përputhje me Rregulloren e BE, Nr. 525/2013 neni 5, 7, 12 për mekanizmin monitorues
dhe raportimin; Parandalimi/zvogëlimi vetëndezjes së linjitit në minierat e thëngjillit në Kosovë
përmes masave teknike; Studimi i fizibilitetit për analizën e mundësisë së
shfrytëzimit të mbeturinave të ngurta të parrezikshme, si karburant alternativ në industri;
Planifikimi i mobilitetit të qëndrueshëm dhe promovimi i tij në qendrat më të populluara të
Republikës së Kosovës; Zhvillimi i standardeve inovative të ndërtimit (p.sh. sipërfaqet e
lëshuesee, kulmet e gjelbra, etj.); Planifikimi i terrenit për të përmirësuar bilancin ujor; Formimi
i Ekofondit; Organizimi i programeve në fushën e shëndetit publik për të adresuar rreziqet
shëndetësore nga ndikimi i ndryshimeve klimatike, si dhe një numër projektesh që do të
kontribuojnë në zvogëlimin e gazrave serrë dhe krijimin e kushteve për përshtatje me
ndryshimet klimatike.

Kostoja për zbartimin e të gjitha aktiviteteve të parapara për periudhën deri në 2019- 2021 është
2,877,600.00 EURO.

Pjesa më e madhe e kësaj shume mbulohet nga BRK ndërsa pjesa tjetër nga Komunat dhe KEK-
u dhe eventualisht donacionet.
KOSTOJA E VLERËSUAR PËR ZBATIMIN E PZSE 2019-2021

Kostoja e vlerësuar për arritjen e objektivave strategjike për periudhën 2019-2021, është
paraqitur në tabelën e mëposhtme dhe janë përfshirë të gjitha institucionet të cilat përmes
investimeve financiare marrin pjesë në zbatimin e aktiviteteve parapara në PVNK 2019-2021.
Investimet e parapara kryesisht do të jenë nga BRK, ndërsa një pjesë nga Komunat dhe KEK-u
dhe poashtu lihet mundësia për donacione eventuale.

57
Për secilin Objektiv Strategjik, respektivisht për secilin aktivitet, janë paraqitur kostot dhe
institucionet të cilat investojnë dhe është llogaritur kostoja për zbatimin e secilit objektiv
strategjik.
Vlera totale e paraparë për investime në kuadër të PVNK 2019-2021 arrin vlerën 2,877,600
EURO.
Objektivat
Strategjike
Objektivat
specifike
BRK
Euro
Komunat KE BB SIDA Qeveria
Austriake
KEK
Objektivi 1 Objektivi
specifik 1
22,000
Objektivi
specifik 2
24,000
Nëntotali 46,000
Objektivi 2 Objektivi
specifik 1
112,100 50,000
Objektivi
specifik 2
17,000 8,000
Nëntotali 129,100 8.000.00 50,000 187,100
Objektivi 3 Objektivi
specifik 1
1,498,000
Objektivi
specifik 2
24,000
Nëntotali 1,522,000 1,522,000
Objektivi 4 Objektivi
specifik 1
690,000
Objektivi
specifik 2
110,000
Nëntotali 800,000 800,000
Objektivi 5 Objektivi
specifik 1
259,000
Objektivi
specifik 2
4,500
Objektivi
specifik 3
15.000

58
Nëntotali 278,500 278,500

TOTALI I INVESTIMEVE NË PVNK
2,877,600 EURO


PËRFUNDIM

Plani i Veprimit për Ndryshime Klimatike, ofron një sërë masash të propozuara nga të cilat
kanë dalë veprimet/ projektet, për realizimin e të cilave janë të përfshirë akterë të ndryshëm,
duke përfshirë edhe publikun, të cilët janë konsultuar.
Masat respektivisht veprimet e përcaktuara do të zbatohet në partneritet me akterët kyç.
Bazuar në gjykimin profesional, vlerësohet që disa prej këtyre masave më ambicioze që
planifikohen për të trajtuar ndryshimet klimatke nuk do të përmbushen në të ardhmen e
parashikueshme. Arësyeja është se “Mjetet financiare për implementimin e masave
afatmesme dhe afatgjate të Strategjisë për Ndryshime Klimatike do të sigurohen kur të
krijohen kushtet financiare pas vitit 2020 dhe do të planifikohen në bazë të Kornizës
Afatmesme të Shpenzimeve sipas procesit të rregullt buxhetor”.
Mirëpo, duke u bazuar në faktin që disa prej veprimeve respektivisht projekteve kanë filluar të
zbatohen apo janë siguruar mjetet financiare dhe disa projekte mund të realizohen me
kapacitetet egzistuese apo me sigurimin e donatorëve, konsiderohet se veprimet e identifikuara
në këtë dokument mund të fillojnë të realizohen edhe para vitit 2019/ 2021.












59
PLANI I VEPRIMIT I STRATEGJISË PËR NDRYSHIME KRIMATIKE
2019- 2021
MATRICA
Objektivi strategjik #1: Zhvillimi i kapaciteteve për përmbushjen e obligimeve për të
ardhshmen në kuadër të Konventës UNFCCC dhe BE-së.
Objektivi specifik 1
Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2015
Synimi
2021
Synimi
2027
Hartimi dhe zbatimi i
politikave për
ndryshime klimatike
- Koncept Dokumenti për
Ndryshime Klimatike i
miratuar
- Ligjit për Ndryshime
Klimatike i miratuar
- U.A për kapjen e dioksidit të
karbonit i miratuar

20%

50%

90%
Aktiviteti
Afati
i
zbati
mit
Kostoja
totale
€
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti
1. Hartimi i Koncept
Dokumentit për
Ndryshime Klimatike

2019 7,000.00 Buxheti
i
Republi
kës së
Kosovë
s (BRK)
MMPH Koncept
Dokumentit për
Ndryshime
Klimatike, i
miratuar
2. Hartimi i Ligjit për
Ndryshime Klimatike
2020-
2021
8,000.00 BRK
dhe
donator
eventua
l
MMPH Donatori-
TKE
Ligjit për
Ndryshime
Klimatike, i
miratuar
3. Hartimi i U.A për
kapjen e dioksidit të
karbonit
2019 7.000,00 BRK MMPH U.A për kapjen e
dyoksidit të
karbonit, i
miratuar
Objektivi specifik 2
Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza

Synimi

Synimi

Krijimi i kornizës për
themelimin e Sistemit
Kombëtar për
Inventarin e G.S
Një sistem kombëtar funksional
për vlerësimin e rregullt i të të
dhënave antropogjene të
gazeve serrë nga burimet: për të
mbështetur vlerësimin e
ndikimeve të politikave dhe
masave për zvogëlimin e
emetimeve të GS
2009


10%
2021


80%
2024


100%

60
Aktiviteti
Afati i
zbatim
it
Kostoja
totale
€
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti
1. Zhvillimi i sistemit
kombëtar të
monitorimit dhe
raportimit të gazëve
serrë në përputhje me
Rregulloren e BE, Nr.
525/2013 neni 5, 7, 12
për mekanizmin
monitorues dhe
raportimin
2019-
2021
15.000.00 BRK
dhe
donacio
n
eventua
l
MMPH ASK Sistemi kombëtar
i monitorimit
dhe raportimit të
gazrave serrë
dhe të
projekcioneve, i
krijuar
2. Rishikimi i
Udhëzimit
Administrativ QRK-
Nr. 01/2016 për
Mekanizmin e
Përcjelljes së
Emisioneve të Gazrave
Serë,
2020 7,000.00 BRK

MMPH Udhëzimit
Administrativ
për Mekanizmin
e Përcjelljes së
Emisioneve të
Gazrave Serë, i
rishikuar dhe
miratuar
3.Përmirësimi i
këmbimit dhe
shfrytëzimit të
informatave
2019-
2020
2.000,00 BRK MMPH Organizimi i një
punëtorie për
sqarimin e
rëndësisë së
shkëmbimit të të
dhënave me
institucionet
relevante
Objektivi strategjik #2: Zvogëlimi i emetimeve të gazrave serrë
Objektivi specifik 1.
Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2018
Synimi
2021
Synimi
2027
Parandalimi/
zvogëlimi i emetimeve
të gazrave serrë
Zvogëlimi i emisioneve të
gazrave serrë

17%

27%

34%
Aktiviteti
Afati
i
zbati
mit
Kostoja
totale€
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti
1.Parandalimi/zvogëli
mi vetëndezjes së
linjitit në minierat e
thëngjillit në Kosovë
përmes masave teknike
2021 50,000 –
100,000
KEK
BRK
KEK
Mbikëq
yrja:
MMPH,
respekti
MZHE

- Përmirësimi i
cilësisë së ajrit,
që ka rëndësi të
veçantë për
punonjësit, por

61
(spërkatja me substanca
të veçanta që pengojnë
vetëndezjen në
sipërfaqe të minierës së
thëngjillit)
visht
inspekt
orati
mjediso
r
MMPH
edhe për banorët
e vendbanimeve
përreth.
- Zvogëlimi i
humbjeve të një
sasie të caktuar
të thëngjillit nga
vetëndezja
2. Studimi i fizibilitetit
për analizën e
mundësisë së
shfrytëzimit të
mbeturinave të ngurta
të parrezikshme, si
karburant alternativ në
industri;
2020
(Kvart
ali i
IV)
62,100 € BRK MMPH;
MZHE;
MF
Studimi i
fizibilitetit i kryer
dhe raporti i
hartuar
Objektivi specifik 2

Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2017
Synimi
2020
Synimi
2027
Planifikimi i mobilitetit
të qëndrueshëm dhe
promovimi i tij në
qendrat më të
populluara të
Republikës së Kosovës
Plani i qëndrueshëm i
mobilitetit urban, i zhvilluar


5%


30%




100%
Aktiviteti
Afati i
zbatimi
t
Kostoja
totale
€
Burimi i
financim
it
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti
1. Ngritja e
kapaciteteve humane
të nivelit qendror dhe
local, për planifikim të
mobilitetit të
Qëndrueshëm Urban
2019 10,000.00
BRK
Komunat

MMPH
Komun
at
MI
Krijimi i
kapaciteteve për
planifikim të
mobilitetit të
Qëndrueshëm
Urban përmes
organizimit të
punëtorive në të
gjitha qytetet e
mëdha të
Kosovës
2. Zhvillimi i Planit të
qëndrueshëm të
mobilitetit urban /
Pilot projekt për
qytetin e Prishtinës
2020 15,000.00
BRK
Komuna
e
Prishtinë
s

Komun
a e
Prishtin
ës
MMPH
- Zvogëlimi i
gazërave serrë
- Ngirtja e
cilësisë sësë jetës
dhe atraktivitetit
në zonat urbane
- Përmirësimi i
sigurisë në trafik

62
Objektivi Strategjik #3: për përshtatje me ndryshimet klimatike
Zhvillimi i mekanizmave të ri dhe përmirësimi i atyre aktualë në zvogëlimin e rrezikut nga
fatkeqësitë, në sektorët me rëndësi ekonomike që janë të cenueshëm ndaj ndryshimeve klimatike;

Objektivi specifik 1
Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2010
Synimi
2021
Synimi
2027
Kufizimi i ndërtimit të
vendbanimeve në zona
që cenohen nga
vërshimi dhe erozioni

-Zvogëlimi i zgjërimit të
pakontrolluar të vendbanimeve
- Zvogëlimi/ndalimi i ndërtimit
në zona të rrezikuara.
- Zvogëlimin e kërcënimeve
nga vërshimet në masën
maksimale të mundshme.
0

0


0
30%

20%


30%
50%

50%


60%
Aktiviteti
Afati
i
zbati
mit
Kostoja
totale
€
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti
1. Kufizimi i
vendbanimeve/ndërti
mit në zona të
rrezikshme
2019-
2021
10,000.00

BRK Qeveria,
MMPH,
MPB;
MBPZH
R/
APK
MF
Shërbime
t
Këshillëd
hënëse
dhe
Komunat
Zbatimi i Ligjit
Nr. 04/L-040 për
Rregullimin e
Tokës i cili
rregullon të
drejtat dhe
obligimet që
ndërlidhen me
tokën ndërtimore
do të zvogëlon
ndërtimin në
zona të
rrezikuara
2.Rregullimi i shtratit të
lumit Sitnica
2019-
2021
1.2-1.7
milion
BRK
Donato
r
eventua
l
MMPH Grupi
përgjegjës
Zvogëlimi i
kërcënimeve
nga vërshimet
në masën
maksimale të
mundshme.
3. Promovimi i
ndërtimit ekologjik
(p.sh.gjelbrimi vertikal,
kulmet e gjelbra, etj.)
2019-
2021
10,000.00 BRK MMPH Komunat Organizimi i dy
fushatave për
nxitjen e
popullatës për
ndërtim
ekologjik

63
4.Planifikimi i terrenit
për të përmirësuar
bilancin ujor (p.sh.
ndryshimi i
shfrytëzimit të tokës
2019-
2021
278,000.00 BRK Qeveria,
MMPH,
MBPZH
R, AKP
Shërbime
t
Këshillëd
hënëse/
MASHT,
si dhe
Komunat
- Mbrojtja e
peisazheve
natyrale
-Shtimi i
sipërfaqes
pyjore
-Zvogëlimi i
prerjes ilegale
Objektivi specifik 2
Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2015
Synimi
2021
Synimi
2027

Përgatitja e paketave
për taksa klimatike
Ligji për Ekofondin i miratuar,
ku janë të caktuara edhe taksat
klimatike
0 50% 100%

Aktiviteti
Afati
i
zbati
mit
Kostoja
totale
€
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti
1. Zhvillimi i një
studimi mbi stimulimet
e mundshme klimatike
– në formë të taksave
dhe tarifave, duke
marrë në konsideratë
praktikat
ndërkombëtare dhe
rrethanat ekonomike
lokale
2020-
2021
7,000.00 BRK MMPH, MF Studimi i
zhvilluar
2. Hartimi i Ligjit për
Ekofondin
2019-
2020

7,000.00 BRK MMPH,
MF
Qeveria Miratimi i Ligjit
për Ekofondin
3. Formimi i Ekofondit 2020-
2021
10.000.00 BRK Qeveria,
MMPH
MF Ekofondi i
krijuar

Objektivi Strategjik #4 Ngritja e kapaciteteve për përshtatje të sistemeve natyrore
Objektivi specifik 1
Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2018
Synimi
2021
Synimi
2027
Përmirësimi i balancit
të ujit përmes masave
për përmirësim të
peizazhit
- Pyllëzimi dhe ripyllëzimi i
zonave të degraduara rreth
brigjeve të lumenjëve (28%)
- Studimi i bërë për zonat e
përcaktuara për koridoret e
migrimit të specieve

0%

28%

90%
Aktiviteti
Afati
i
zbati
mit
Kostoja
totale
€
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti

64
1.Mbjellja e
drunjëve/ripyllëzimi, si
masë parandaluese nga
përmbytjet rreth
brigjeve të lumenjëve
2019-
2021
290,000.00 BRK MMPH

Organizat
at
joqeverita
re
Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes.
Pyllëzimi i
140km, apo 28%
të gjatësisë së
lumenjëve të
rrezikuar nga
vërshimet
(491km të
lumenjve janë në
rrezik nga
vërshimet)
2.Përgatitja e studimit
për përcaktimin e
koridoreve ekologjike
për të ndihmuar
migrimin e specieve

2020-
2024
400,000.00 BRK MMPH


Komunat
Organizat
at
joqeverita
re
Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes.
- Krijimi i
kushteve të
sigurisë për
lëvizjen e
banorëve të
habitateve nga
një vend në
tjetrin
- Mbajtja dhe
ruajtja e
biodiversitetit të
specieve
- Zvogëlimi i
ndikimit të
ndryshimeve
klimatike në
biodiversitet,
etj.
Objektivi specifik 2
Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2018
Synimi
2021
Synimi
2027
Krijimi i kushteve më të
mira mikroklimatike
dhe peizazhe më të
rezistueshme për tu
mundësuar specieve
migrimin në habitate
më të favorshme.
- Identifikimi i mangësive të
sistemit të zonave të mbrojtura
Krijimi i koridoreve përmes
mbjelljes së drunjve



0



1



3
Aktiviteti
Afati
i
zbati
mit
Kostoja
totale
€
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti
1. Analiza e 2020- 10,000.00 BRK MMPH - 5 analiza te

65
mangësive të sistemit të
zonave të mbrojtura, në
kuptim të mbulimit
reprezentativ të
habitateve dhe
specieve;
- Bjeshkët e Nemuna
(Alpet shqiptare);
- Shala e Bajgorës;
- Anamorava;
- Malet e Sharrit; dhe
- Rajoni i Drenicës
2021

Komunat
Organizat
at
joqeverita
re
Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes.
hartuara
2. Krijimi i korridoreve
të ndryshme (përmes
mbjelljes së drunjëve)
në mënyrë që të
zvogëlohet ndikimi i
valëve të nxehtësisë
dhe të ruhet lagështia
në habitat.

2020-
2021
Faza e
pare
100,000.00 BRK MMPH

Komunat
Organizat
at
joqeverita
re
Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes.
- Krijimi i
kushteve më të
mira
mikroklimatike
për popullaten,
për të i
përballuar
valëve të
nxehtësisë .

Objektivi Strategjik #5: Ngritja e kapaciteteve të partnerëve, akterëve dhe hisedarëve qendrorë
dhe lokalë për integrimin e çështjeve të ndryshimeve klimatik dhe përshtatjes në proceset e
zhvillimit
Objektivi specifik 1
Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2018
Caku
2021
Caku
2027
Ngritja e kapaciteteve
për prodhimin e
informatave,
shfrytëzimit të
informatave dhe
komunikimi
-Realizimi i trajnimit për SIG
(stafi i MMPH/AMMK);
- Realizimi i trajnimit për
vlerësimin dhe menaxhimin e
riskut
- gatishmëria për tu përballë me
brengat globale dhe rajonale,
përfshirë ndikimin e motit,
klimës dhe ujërave,
parandalimin dhe zbutjen e
ndikimit të katastrofave,
ndryshimet klimatike dhe
menaxhimin e burimeve
njerëzore.




0




6




6
Aktiviteti
Afati
i
zbati
mit
Kostoja
totale
€
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti

66
1.Trajnim për SIG për
hartografimin e zonave
të rrezikuara
2019-
2020
40,000.00 BRK MMPH,
MPB
Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes.
Organizimi i tri
trajnimeve për
hartografimin e
zonave të
rrezikuara
2. Trajnim për për
vlerësimin dhe
menaxhimin e riskut

2019-
2021
20,000.00 BRK MMPH,
MPB
Organizimi i tri
trajnimeve për
vlerësimin dhe
menaxhimin e
riskut për të
përgatitë planet
për mbrojtje nga
katastrofat
natyrore të
shkaktuara nga
ndryshimet
klimatike. Stafi i
MMPH, MPB/
AME dhe MSH
(nga secili
institucion nga 3
persona) dhe
poashtu stafi nga
Fakulteti I
engjinjerisë
mekanike dhe
inxhinjerike i
Mitrovicës.
3. Modernizimi i
sektorit të
hidrometerologjisë, me
avancimin e sistemit të
parashikimit dhe
paralajmërimit të
hershëm të
katastrofave,
2019-
2021
199,000.00
(faza e parë)
BRK MMPH Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes
Përmirësimi i
operimit dhe
mirëmbajtjes së të
gjitha
instrumenteve të
instaluara
(monitorimit të
burimeve ujore --
nëntokësore dhe
sipërfaqësore, dhe
rrjetit për
parametrat tjerë
klimatikë
(stacionet për
monitorimin e
temperaturës,
reshjeve, avullimit,
kondensimit,
rrezatimit solar,
etj.)
Objektivi specifik 2 Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2018
Synimi
2021
Synimi
2027

67
Zhvillimi i programeve
për vetëdijesim mbi
ndryshimet klimatike
- Realizimi i dy tryezave një,
Forumi dhe botimi i një
fletpalosjes

0

3

6
Aktiviteti
Afati
i
zbati
mit
Kostoja
totale
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti
1. Organizimi i
tryezave në lidhje me
ndikimin e
ndryshimeve klimatike
në ekosistem dhe
shëndet
2019-
2020
1,500.00 BRK MMPH,
MPB
Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes
2 tryeza te
Organizuara
2.Fushata për ruajtjen e
ujërave dhe mbledhja e
të reshurave/ përgatitja
e materialeve
promovuese

2019-
2020
3,000.00 BRK MMPH,
MPB
Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes
Një fushatae
realizuar dhe
shpërndarja e
fletpalosjeve për
informimin dhe
vetdijësimin e
popullatës
Objektivi specifik 3
Indikatori/ët për matjen e
arritjes së objektivit
Baza
2018
Synimi
2021
Synimi
2027
Shmangja e ndikimeve
potenciale të klimës në
shëndet
Fuqizimi i sistemeve
shëndetësore si sfidë më
prioritare të përshtatjes ndaj
ndryshimeve klimatike

0

2

4

Aktiviteti
Afati
i
zbati
mit
Kostoja
totale
Burimi
i
financi
mit
Instituc
ioni
udhëhe
qës
Institucio
ni
mbështet
ës
Produkti
1. Organizimi i
programeve në fushën
e shëndetit publik për
të adresuar rreziqet
shëndetësore nga
ndikimi i ndryshimeve
klimatike
2020 10,000.00 BRK MSH/
IKSHP
MMPH
Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes
Një program i
realizuar për
ngritjen e
vetëdijes për
angazhim më të
gjerë të sektorit
të shëndetësisë
në programet e
përshtatjes
për të siguruar
reagim të
suksesshëm në
rast të
epidemive që
shfaqen si pasojë
e ndryshimeve
klimatike

68
2. Krijimi i sistemit të
paralajmërimit për
valët e të nxehtit dhe
rreziqet/ pasojat në
shëndet
2019 5,000.00 BRK MSH/
IKSHP
MMPH
Donatorë
t aktiv në
Kosovë
dhe palët
tjera me
interes
Sistemi i krijuar
për
paralajmerim të
popullatës për
masat mbrojtëse
gjatë valëve të
nxehta
(tempraturave të
larta).



















69
SHTOJCA 1

1. Pozita ndërkombëtare e Kosovës

Kosova është shtet në zhvillim dhe vend që aspiron anëtarësim në KB dhe BE. Rrethanat me
rëndësi të cilat janë marrë parasysh në Kosovë, janë si në vijim:
- Kosova ende nuk është palë e Konventës Kornizë të Kombeve të Bashkuara për
Ndryshimet Klimatike (UNFCCC)14, megjithatë, sipas kategorizimit të saj do të
konsiderohej si vend në zhvillim (shtetet jo-anëtare të Shtojcës I).15
- Kosova synon anëtarësim në BE, që përfshin ndryshimin e legjislacionit sipas atij të BE-
së dhe zbatimin e tij,kështu në mënyrë graduale të kalojë nga statusi i vendit në zhvillim
në atë vendit të zhvilluar sipas Konventës UNFCCC.
- Duke qenë shtet i ri, Kosovës i mungojnë kapacitet dhe përvojat e nevojshme në
trajtimin e ndryshimeve klimatike për shkak të prioriteteve të tjera.
- Informatat për emetimet e gazrave serrë dhe në veçanti projeksionet për to janë ende të
pamjaftueshme. 16
- Tanimë, një numër i politikave dhe dokumenteve strategjike janë zhvilluar dhe
miratuar, mirëpo ato mbetet të zbatohen. Në këto rrethana, është i nevojshëm një
dokument gjithëpërfshirës që tërheqë së bashku të gjitha aktivitetet që kanë të bëjnë me
ndryshimet klimatike si dhe për t’i caktuar prioritetet e duhura.

Në kontekst të asaj që u përmend më lartë, sfida kryesore por edhe mundësia qëndron në
orientimin drejt një ekonomie me karbon të ulët duke ulur emetimet e gazrave serrë por duke
përmbushur edhe objektivat e përmirësimit të shpejtë të gjendjes ekonomike, kohezionit social
dhe marrjes së mbështetjes ndërkombëtare. Kjo do të kërkojë shmangie nga situata aktuale dhe
lëvizjes në trende të qëndrueshme të prodhimit, konsumit dhe mënyrës së jetesës ashtu që
Kosova, si anëtare e ardhshme e BE-së, të mund të kontribuojë në konkurrencën dhe kohezionin
evropian në periudhë afatgjate.

Si parim themelor i komponentes aktuale për Zhvillim me Emetim të Ulët, është përdorur
Parimi i kujdesit paraprak i Konventës UNFCCC (neni 3.3 UNFCCC), i cili përcakton:

“Palët duhet të marrin masa të kujdesit paraprak për të parashikuar, parandaluar apo
minimizuar shkaqet e ndryshimeve klimatike dhe zbutur efektet negative të tyre. Nëse ka
kërcënime nga dëme serioze apo të përherëshme, mungesa e sigurisë së plotë shkencore nuk duhet
të përdoret si arsye për shtyrjen e ndërmarrjes së këtyre masave, duke pasur parasysh se politikat
dhe masat për trajtimin e ndryshimeve klimatike duhet të jenë me kosto-efektive në mënyrë që të
sigurojnë përfitime globale me kosto sa më të ulëta. Për ta arritur këtë, këto politika dhe masa
duhet të marrin parasysh rrethanat e ndryshme socio-ekonomike, të jenë gjithëpërfshirëse, t’i
mbulojnë të gjitha burimet, pellgjet dhe rezervuarët relevante të gazrave serrë dhe përshtatjen e

14RKSOKB 1244 dhe Mendimi i GJND për Shpalljen e Pavarësisë së Kosovës
15Sipas Vendimit të UNFCCC 1/CP.17 pritet që marrëveshja e re UNFCCC që pritet të aprovohet deri më do të mbulojë të gjitha shtetet me
obligime të zbutjes pas vitit 2020
16Sistemi fillestar i inventarit të GS në Kosovë është siguruar nga projekti “Bartja e Përvojave Çeke: Zhvillimi i Sistemit të Menaxhimit të
Inventarit të Gazrave Serrë në Kosovë” financuar nga UNDP. Për shkak të mungesës së të dhënave të veçanta historike statistikore, modeli i
parashikimit të emetimeve globale ende e konsideron Kosovën si grup me Serbinë dhe Malin e Zi.

70
tyre, si dhe të përfshijnë të gjithë sektorët ekonomikë. Përpjekjet për t’i trajtuar ndryshimet
klimatike mund të realizohen bashkërisht nga Palët e interesuara.”

Kjo strategji është hapi fillestar i një procesi të politikave me informata të menaxhimit të
përshtatjes. Ajo gjithashtu paraqet një mundësi për të kërkuar masa adekuate të zbutjes të cilat
do të nxisin zhvillim.

Zhvillim me Emetim të Ulët me gjasë do të dërgojë në emetime më të ulëta të gazrave serrë sesa
skenari i veprimit të zakonshëm. Kjo komponentë do të ndihmojë në:
- propozimin e zgjidhjeve prioritare për zbutje, të cilat do të ofrojnë mundësi të zhvillimit
ekonomik;
- vendim-marrje për zotimet e ardhshme, lidhur me zvogëlimin e sasisë së emetimeve.
- identifikimin e pengesave për zhvillim ekonomik, me emetim të ulët të karbonit;
- forcimin dhe mbështetjen e projekteve/investimeve ekzistuese, duke tërhequr
mbështetje ndërkombëtare shtesë;

2. Konventa e OKB-së për Ndryshimet Klimatike dhe Protokolli i
Kyoto-s

Konventa Kornizë e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike (UNFCCC)17 është
miratuar më 9 maj 1992 në Konferencën e OKB-së për Mjedis dhe Zhvillim të Qëndrueshëm18 në
Rio de Janeiro,si një reagim i bashkësisë ndërkombëtare ndaj fenomenit të ndryshimeve
klimatike, të shkaktuar nga rritja e përqendrimeve të gazrave serrë në atmosferë. Objektivi i
përgjithshëm i Konventës UNFCCC synon në stabilizimin e përqendrimeve të gazrave serrë në
atmosferë në nivel që do të parandalonte ndërhyrjet e rrezikshme antropogjene në sistemin
klimatik. Deri më sot, 196 shtete janë Palë të Konventës.

Në Konferencën e tretëtë palëve (KeP) në kuadër të Konventës UNFCCC (Kyoto, 1997) u
miratua Protokolli i Kyoto-s (PK)19, përmes së cilit vendet e industrializuara dhe ekonomitë në
tranzicion të përfshira në Shtojcën I të Konventës zotoheshin për uljen e totalit të emetimeve të
tyre direkte të gazrave serrë për së paku 5 % kundrejt niveleve të vitit 1990, për një periudhë
kohore pesëvjeçare 2008-2012 (periudha e parë e zotimit)20. Në fund të periudhës së parë të
zotimit, në Doha më 2012, është miratuar një amendament për të zgjatur Protokollin deri më
2020 (periudha e dytë e zotimit 2013–2020). Në këtë amendament, BE zotohet që të ulë
emetimet për 20% gjatë periudhës deri më 2020, krahasuar me vitin bazë.


a. Veprimet klimatike për palët që nuk janë pjesë e Shtojcës I



17http://unfccc.int/files/essential_background/background_publications_htmlpdf/application/pdf/conveng.pdf
18http://www.un.org/geninfo/bp/enviro.html
19http://unfccc.int/resource/docs/convkp/kpeng.pdf
20http://unfccc.int/kyoto_protocol/items/3145.php

71
Në Planin e Veprimit Bali të miratuar në KeP 13 (2007)21, vendet në zhvillim janë pajtuar për
herë të parë që të hartojnë dhe zbatojnë Veprimet e Duhura Kombëtare për Zbutje (VDKZ)22në
kontekst të zhvillimit të qëndrueshëm, me mbështetje dhe krijimin e mundësive për teknologji
të reja, financim dhe ngritje të kapaciteteve.

Konferenca e 15-të e Palëve e mbajtur në Kopenhagë në dhjetor 2009 ka marrë parasysh
Marrëveshjen e Kopenhagës (MK)23–deklaratë kjo politike e cila bie dakord me kufizimin e
ndryshimeve klimatike në jo më shumë se 2°C mbi nivelet paraindustriale në kontekst të
barazisë dhe zhvillimit të qëndrueshëm dhe ripohon aspektet zhvillimore të ndryshimeve
klimatike, duke përfshirë strategjitë për zhvillim me emetim të ulët.

Në Konferencën e 16-të Palëve të mbajtur në Kankun në dhjetor 2010 u miratua Marrëveshja e
Kankunit24, e cila nxitë qeveritë që të përgatisin strategji për zhvillim me karbon të ulët në
kontekst të zhvillimit të qëndrueshëm dhe gjithashtu shtetet në zhvillim që të ndërmarrin
Veprimet Duhura Kombëtare për Zbutje (VDKZ) në kontekst të zhvillimit të qëndrueshëm.
Marrëveshja e Kankunit “pranon se trajtimi i ndryshimeve klimatike kërkon një lëvizje të paradigmës
drejt ndërtimit të një një shoqërie me emetim të ulët të karbonit e cila ofron mundësi të konsiderueshme
dhe siguron rritje të vazhdueshme dhe zhvillim të qëndrueshëm”.

Marrëveshja e Kopenhagës parasheh që edhe shtetet e zhvilluara edhe ato në zhvillim do të
realizojnë masa për zbutje. Më tej, ajo parasheh se vendet në zhvillim do të përgadisin
Komponentën për Zhvillim me Emetim të Ulët (KZhEU) si plane për ndarjen e zhvillimit të tyre
ekonomik nga rritja e emitimeve. Shtetet në zhvillim gjithashtu do të zbatojnë Veprime të
Duhura Kombëtare për Zbutje (VDKZ).

Përveç caktimit të një vizioni të qartëtëpërgjithshëm dhe synimeve strategjike të tranzicionit
drejt zhvillimit të qëndrueshëm me emetim të ulët, Komponenta për Zhvillim me Emetim të
Ulët do të duhej të përfshijë një varg masash konkrete të cilat çojnë në zvogëlimin të emetimeve
të gazarve serrë, përcaktimin e sasisë për ulje të emetimit përkatës për secilën masë dhe kërkesa
financiare për zbatimin e tyre. Për palët që nuk janë pjesë e Shtojcës I, masat mund të shprehen
si Veprime të Duhura Kombëtare për Zbutje (VDKZ). Përfundimisht, Komponenta për Zhvillim
me Emetim të Ulët duhet të definojë qasjen për zbatim, duke përcaktuar hapat konkrete dhe
afatet kohore, si dhe dispozitat për monitorim, matje, raportim dhe verifikim të rezultateve të
arritura si dhe në bazë të përvojës gjatë zbatim të përcaktohet edhe një mekanizëm për
përmirësim të mëtejmë.

Veprime të Duhura Kombëtare për Zbutje (VDKZ) si formë e përshtatshme e veprimit të zbutjes
nga shtetet në zhvillim, në parim mund të përfshijnë një gamë të gjerë të qasjeve të ndryshme
për veprimet e zbutjes me mbështetje ndërkombëtare apo zbatim brenda vendit, siç është
zbatimi i politikave, programeve, projekteve individuale apo madje zbatimi i ndryshimeve
specifike në ekonomitë kombëtare për uljen e emetimeve të gazrave serrë. Janë dy lloje kryesore
të Veprime të Duhura Kombëtare për Zbutje: (i) Veprime të Duhura Kombëtare për Zbutje të
njëanëshme (unilaterale): Veprime të zbutjes të ndërmarra nga shtetet në zhvillim me vetë

21http://unfccc.int/resource/docs/2007/cop13/eng/06a01.pdf
22http://unfccc.int/focus/mitigation/items/7172.php
23https://unfccc.int/meetings/copenhagen_dec_2009/items/5262.php
24https://unfccc.int/meetings/cancun_nov_2010/items/6005.php

72
iniciativë; (ii) Veprime të Duhura Kombëtare për Zbutje të mbështetura: veprime të zbutjes në
shtetet në zhvillim, të mbështetura me financim, teknologji dhe ngritje të kapaciteteve nga
shtetet e Shtojcës I.

Sipas Marrëveshjes së Kopenhagës, Palët që nuk janë pjesë e Shtojcës I do të zbatojnë veprime të
zbutjes. Veprimet e zbutjes të ndërmarra nga Palët që nuk janë pjesë e Shtojcës I (VDKZ
unilaterale) do t’i nënshtrohen procedurave të tyre vendore të matjes, raportimit dhe verifikimit
(MRV) dhe për ato do të raportohet çdo dy vite përmes raporteve dyvjeçare të progresit duke u
bazuar në udhëzimet që do të miratohen nga Konferenca e Palëve (KeP). Duhet të parashihet
koha për konsultime dhe analiza ndërkombëtare sipas udhëzimeve të qarta që do të sigurojnë
respektimin e sovranitetit shtetëror.

Veprime të Duhura Kombëtare për Zbutje do të futen në një regjistër25krahas me mbështetjen e
kërkuar të teknologjisë relevante, financiare dhe të ngritjes së kapaciteteve. Ato do t’i
nënshtrohen procedurave ndërkombëtare të MRV në pajtim me udhëzimet e miratuara nga
Konferenca e Palëve. Udhëzimet për hartimin e Veprimeve të Duhura Kombëtare për Zbutje
(mbështetur në përvojat e shteteve) janë përgatitur së fundi nga UNFCCC dhe mund të gjinden
në http://unfccc.int/files/cooperation_support/VDKZ/application/pdf/guidance_for_VDKZ_design
(2013)_final.pdf).

Konferenca e Palëve26 e 17-të është mbajtur në Durban, Afrikë të Jugut, në dhjetor 2011. Në
konferencë është rënë dakord që BE dhe disa shtete të tjera do të zotohen në një periudhë të
dytë kohore për caqet e Kyoto-s, për periudhën ndërmjet 2012 dhe 2020. Pas kësaj, duhet të hyjë
në fuqi një marrëveshje e re globale, e cila do të aplikohet në të gjitha shtetet e botës sipas
parimit të përgjegjësisë së përbashkët por të ndarë, që do të përgatitet deri më 2015, dhe do të
hyjë në fuqi më 2020. Gjithashtu ka pasur progres në kuptim të krijimit të Fondit për Klimë të
Gjelbër (FKGJ)27 për të cilin është miratuar korniza e menaxhimit. Deri më 2020, Fondi do të
shpërndajë një pjesë të shumës prej 100 milionë dollarë në vit për shtetet në zhvillim për
veprimet e tyre të zbutjes dhe përshtatjes.

Në Konferencën e 18-të Palëve në Doha, Katar, është arritur një marrëveshje për vazhdimin e
kohëzgjatjes së Protokollit të Kyoto-s, me periudhën e dytë zotimit deri më 2020, si dhe për të
punuar në Platformën e Durbanit, që nënkupton që “protokolli i ri, instrumenti ligjor apo
rezultatet e miratuara me fuqi juridike” do të definohen dhe vihen dakord deri më 2015 ndërsa
do të hyjnë në fuqi më 2020. Konferenca ka prodhuar një pako të dokumenteve që bashkërisht
titullohen Porta Klimatike e Dohës28. Dokumentet si tërësi përfshijnë:
- Një zgjatje tetëvjeçare të Protokollit të Kyoto-s deri më 2020.
- Kapitalizimi i Fondit të Klimës së Gjelbër është paraparë për mesin e vitit 2014, ndërsa të
gjitha strukturat për zbutje, përshtatje, teknologji të zhvillimit dhe transferim, ngritje të
kapacitetit dhe MRV janë të sistemuara dhe funksionojnë sipas planifikimit.

Në Konferencën e Palëve të 19-të në Varshavë më 2013 u miratua një vendim përmes së cilit
është rënë dakord për një tabelë kohore për të lehtësuar zhvillimin e marrëveshjes së re; një

25http://unfccc.int/cooperation_support/nama/items/6945.php
26http://unfccc.int/key_steps/durban_outcomes/items/6825.php
27http://gcfund.net/home.html
28http://unfccc.int/key_steps/doha_climate_gateway/items/7389.php

73
kërkesë për të gjitha vendet “për të iniciuar përgatitjet vendore për kontributet e tyre të synuara
kombëtare”, dhe një kërkesë për t’i shtjelluar më tutje elementet për tekstin negocues për
marrëveshjen 2015, që do të fillojë në mars 2014.

Konferenca e fundit botërore për ndryshime klimatike është mbajtur në Paris, me çrast rezultoi
në një marrëveshje në nivel ndërkombëtar për adresimin e ndryshimeve klimatike “
Marrëveshja e Parisit” e cila u arrit me 12 Dhjetor 2015 në mes të 196 Ministrave, përfaqëues të
shteteve të ndryshme.Kjo marrëveshje në qendër të vëmendjes ka mbajtjen e
temperatures shumë më poshtë se 2°C dhe të vazhdojnë përpjekjet për ta kufizuar atë në 1.5°C.Në
kuadër të konceptit të balancimit të emetimeve dhe burimeve, marrëveshja cekë që në pjesën e
dytë të shekullit të arrihet balancë/net zero. Kjo nënkupton që tranzicioni nga ekonomia
tradicionale në ekonomi me emetim të ulët të karbonit duhet të jetë prioritet imediat.

Marrëveshja e Parisit përmbanë pesë shtylla kryesore të cilat elaborohen përmes artikujve të
ndryshëm. Shtylla e parë është planifikimi kombëtar i masave lehtësuese/ zbutëse e që adresohet
përmes: Artikullit 4 (Zbutja), Artikullit 5 (Pylltaria), dhe Artikullit 6 (Mekanizmat). Shtylla e
dytë adreson çështjen e përshtatjes- Artikulli 7. Në krahasim me marrëveshjet e kaluara, kjo e
Parisit i kushton rëndësinë e duhur çështjes së financave që mundësojnë implementimin. Pra
shtylla e tretë ka t’bëj me kornizën financiare për ndryshimet klimatike: Artikulli 9 (Financat),
Artikulli 10 (Teknologjia), Artikulli 11 (Ngritja e kapaciteteve) dhe Artikulli 6 (Mekanizmat).
Shtylla tjetër e rëndësishme adresohet nga Artikulli 13 (Transparenca) e që ka t’bëj me
monitorim, raportim dhe verifikim efektiv të rezultateve për emetimet e gazrave serrë.
Përfundimisht, në kuadër të shtyllës së pestë, për implementimin e marrëveshjes, duhet të ketë
institucione efektive dhe vëmendje të lartë politike: Artikulli 2 (Qëllimi), Artikulli 3 (Kontributet
kombëtare të përcaktuara), Artikulli 14 (Mbikqyrja) dhe Artikulli 15
(Pajtushmëria).Momentalisht, është krijuar Grupi Punues I cili do adresoj zbrazëtitë ligjore të
marrëveshjes, do vazhdoj të siguroj koncenzusin mbi këtë marrëveshje duke përkrahur shtetet
në përpilimin e bazës ligjore, politikave dhe implementimin e tyre deri në hyrjen në fuci në vitin
2020.

b. Implikimet e Aderimit në BE

Marrëveshja e Stabilizim Asociimit (MSA) në mes të Bashkimit Evropian dhe Kosovës e
nënshkruar më 27 tetor 2015 ka hyrë në fuqi me 1 Prill 2016.

Me hyrjen në fuqi të MSA-së, Kosova ka filluar rrugëtimin zyrtar drejt anëtarësimit në BE dhe
tani Republika e Kosovës është pjesë e procesit formal të anëtarësimit në BE, njëjtë sikurse të
gjitha vendet e rajonit, duke marrë përsipër obligime për reformimin e sektorëve brenda kësaj
marrëveshje. Neni 116 i kësaj marrëveshje i dedikohet pikërisht ndryshimeve klimatike, me
ç’rast thekson që ky bashkëpunim ka për qëllim që të ndihmohet Kosova në zhvillimin e
politikave për ndryshimet klimatike, respektivisht për zbutje dhe përshtatje ndaj tyre, duke
marrë në konsideratë politikat tjera përkatëse ku përfshihen sektorët si energjia, transporti,

74
industria, bujqësia, shëndetësia, arsimi etj. Ky bashkëpunim gjithashtu do të mbështes
përafrimin gradual të legjislacionit të Kosovës me acquis të BE-së mbi ndryshimet klimatike, në
veçanti për monitorim, raportim dhe verifikim efektiv të rezultateve për emetimet e gazrave
serrë, si dhe përfshirjen e Kosovës në mekanizmat ndërkombëtar.

Për zbatimin e MSA-së Republika e Kosovës ka miratuar Programin Kombëtar për zbatimin e
Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (PKZMSA), me çrast ndryshimet klimatike adresohen në
kuadër të kapitullit 27: Mjedisi dhe Ndryshimet klimatike ku ka veprime afatshkurta dhe
afatmesme të cilat janë në harmoni me strategjinë. Në kuadër të kapitullit 18: Statistikat, një nga
masat afatmesme është edhe prodhimi i indikatorëve për emetimet e gazrave serrë sipas
metodologjisë së Eurostatit, rregulloreve të BE-së dhe UNFCCC. Prandaj monitorimi i
implementimit të strategjisë në fjalë do jetë pjesë e vazhdueshme e dialogut me Komisionin
Evropian.

Strategjia përcakton një udhërrëfyes të përgjithshëm të ndryshimeve klimatike për Kosovën për
ta mbështetur procesin e aderimit në BE që shpie në regjim të “llojit të Shtojcës I” (shtete të
zhvilluara) apo të ngjashëm, dikur pas vitit 2020. Deri në atë kohë, Strategjia duhet të bëjë
përpjekje që kryesisht përmes mekanizmit të VDKZ-ve bilaterale ta mbështesë zhvillimin e
qëndrueshëm të Kosovës, duke maksimizuar shfrytëzimin e mbështetjes ndërkombëtare për
financim, ngritje të kapaciteteve dhe transferim të teknologjisë. Këta mekanizma financiarë do
të kenë sukses vetëm nëse objektivat dhe projektet e ndryshimeve klimatike integrohen mirë në
politikat dhe strategjitë vendore të zhvillimit ekonomik, si ato që kanë të bëjnë me zbutjen e
varfërisë, energjinë, transportin, industrinë, etj. Shqyrtimi i këtyre supozimeve në strategji
gjithashtu mund të kërkojë dialog me Komisionin e BE-së brenda kornizave në dispozicion.

Caqet e BE-së për klimë dhe energji29 janë caktuar nga Liderët e BE-së në mars të vitit 2007, ku
janë zotuar që Evropa të bëhet shumë efiçiente për sa i përket energjisë, ekonomi me emetim të
ulët të karbonittë miratuar përmes pakos për Klimë dhe Energji më 2009. Kjo pako është
legjislacion i obligueshëm që synon të sigurojë që Bashkimi Evropian do të përmbush caqet
ambicioze klimatike dhe energjetike deri më 2020. Këto caqe, që njihen edhe si caqet "20-20-20",
përcaktojnë tri objektiva kryesore për 2020:
- Zvogëlim prej 20% të emetimeve të gazrave me efekt serrë në BE, krahasuar me nivelet e
vitit 1990;
- Rritja e proporcionit të konsumit të energjisë së prodhuar nga burimet e ripërtëritshme për
20% në BE;
- Përmirësim i efiçiencës së energjisë në BE prej 20%.
Caqet 20-20-20 paraqesin një qasje të integruar në politikat klimatike dhe të energjisë që kanë
për synim luftimin e ndryshimeve klimatike, rritjen e sigurisë së energjisë në BE-së dhe
fuqizimin e konkurrencës së saj. Ato janë gjithashtu caqe promovuese të Strategjisë Evropa
2020, për rritje ekonomike të zgjuar, të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse. Kjo pasqyron
njohjen, që trajtimi i sfidave klimatike dhe të energjisë kontribojn në krijimin e vendeve të
punës, gjenerimin e rritjes së "gjelbër" dhe forcimin e aftësisë konkurruese të Evropës. Është
vlerësuar se përmbushja e cakut të energjisë së ripërtëritshme prej 20% mund të ketë ndikim

29http://ec.europa.eu/clima/policies/package/

75
neto të krijimit të rreth 417,000 vendeve të reja pune30, ndërsa angazhimet e duhura për
përmbushjen e përmirësimit të efiçiencës së energjisë prej 20% deri më 2020 parashikohet se do
të nxisë rreth 400,000 vende të reja pune. Pakoja klimatike dhe e energjisë nuk e trajton cakun e
efiçiencës së energjisë drejtpërsëdrejti. Kjo bëhet përmes Planit të Efiçiencës së Energjisë 2011
dhe Direktivës së Efiçiencës së Energjisë.

Përpjekjet e BE-së për zvogëlim të emetimeve përbëhen nga dy qasje kryesore:
- Skema e tregtimit të emetimeve të BE-së - EU ETS31, ku caku i zvogëlimit të emetimeve prej
21% deri më 2020 është caktuar për tërë BE-në. Ky sistem përfshinë emetuesit e mëdhenj:
fabrikat, termocentralet dhe stabilimentet e tjera që funksionon me parimin "arrijë kufirin e
sipërm të lejuar dhe tregto". Kjo do të thotë se "arritja e kufirit të sipërm të lejuar", apo vlerës
së kufizuar, sasisë së përgjithshme totale të gazrave të caktuar serrë që mund të emetohen
nga sistemi. Nëse janë brenda sasisë së kufizuar, kompanitë pranojnë lejime të emetimeve të
cilat mund t’i shesin apo blejnë nga njëra-tjetra, sipas nevojës. Fleksibiliteti që sjell ‘tregtimi’
siguron se emetimet shkurtohen aty ku kushton më pak.
I ashtuquajturi "Vendim për Ndarje të Përpjekjeve"32 përcakton caqet e obligueshme vjetore të
emetimeve të gazrave serrë për Shtetet Anëtare për periudhën 2013–2020. Këto caqe kanë të
bëjnë me emetimet nga sektorët që nuk përfshihen në skemën e tregtimit të emisioneve të BE
(EU ETS) – siç është transporti, ndërtesat, bujqësia dhe mbeturinat. Kjo është pjesë e pakos së
politikave dhe masave për ndryshime klimatike dhe energjinë që do të ndihmojë në
transformimin e Evropës në një ekonomi me emetim të ulët të karbonit dhe të rris sigurinë për
energji. Caku i kombinuar për të gjitha shtetet anëtare të BE-së deri më 2020 është 10%, por
caqet individuale mund të ndryshojnë nga -20% deri në +20% në varësi nga rrethanat vendore
dhe fuqia ekonomike e shteteve. Disa nga shtetet anëtare janë të lejuara që të rrisin emetimet e
tyre, gjersa shtetet më të zhvilluara duhet të ulin më shumë.

Duke supozuar se sistemi mbetet i njëjtë edhe kur Kosova të ketë hyrë në BE, kufiri i sipërm i saj
për ETS do të vendoset në bazë të emetimeve historike në sektorin e skemës së tregtimit të
emetimeve, e caku i zvogëlimit për vendet që nuk janë pjesë e skemës së tregtimit të emetimeve
do të vendoset në bazë të kritereve të zbatueshme, duke përfshirë nivelin e zhvillimit të
përgjithshëm.

Sipas Direktivës së Energjisë së Ripërtëritshme33, shtetet anëtare kanë marrë përsipër caqe të
detyrueshme kombëtare për rritjen e pjsëmarrjes së energjisë së ripërtëritshme në konsumin e
tyre të energjisë, deri në vitin 2020. Këto caqe, të cilat reflektojnë pikënisjet e ndryshme të
Shteteve Anëtare dhe potencialin për rritjen e prodhimit nga burimet e ripërtëritshme,
ndryshojnë nga 10% në Maltë deri në 49% në Suedi. Objektivat kombëtare do ti mundësojnë BE-
së si tërësi që ta arrijë cakun e saj prej 20% për energji të ripërtëritshme për 2020 - më shumë se

30http://ec.europa.eu/clima/policies/package/
31Sistemi i tregtimit të emetimeve të BE-së (EU ETS) Direktiva për Tregtimin e Emetimeve 2003/87/EC dhe ndryshimet e saj
http://ec.europa.eu/clima/publications/docs/factsheet_ets_en.pdf
32Vendimi për Ndarjen e Angazhimeve (ESD) Nr. 406/2009/EC
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:140:0136:0148:EN:PDF
33Directive 2009/28/EC of the European Parliament and of the Council of 23 April 2009 on the promotion of the use of energy from renewable
sources and amending and subsequently repealing Directives 2001/77/EC and 2003/30/EC Biofuels Directive

76
dyfishi i nivelit të 2010 prej 9.8% - si dhe një proporcion prej 10% të energjisë së ripërtëritshme
në sektorin e transportit. Këto caqe do të ndihmojnë në uljen e emetimeve të gazrave serrë dhe
zvogëlimin e varësisë së BE-së për energjitë importuar.

Një tjetër element i pakos së klimës dhe energjisë është direktiva që përfshinë një kornizë ligjore
për përdorimin e teknologjive të sigurta në kuptim mjedisor të kapjes dhe deponimit të
karbonit34. Kapja dhe deponimi i karbonit përfshinë kapjen e dioksidit të karbonit të liruar nga
proceset industriale dhe deponimin e tij në formacione gjeologjike nëntokësore ku nuk
kontribuon në ngrohjen globale. Direktiva mbulon të gjitha formacionet gjeologjike në vendet e
BE dhe shtron kërkesat të cilat aplikohen për tërë jetëgjatësinë e lokacioneve të deponimit.

c. Traktati i Komunitetit të Energjisë

Për Kosovën, instrumenti dhe shtytësi kryesor i politikave të energjisë dhe atyre mjedisore në
rajon është Traktati i Komunitetit të Energjisë (TKE) i Bashkimit Evropian, nëntë palëve
kontraktuese të Evropës Juglindore dhe rajoneve të Detit të Zi (Shqipëri, Bosnje dhe
Hercegovinë, Kroaci, Kosovë, Maqedoni, Moldavi, Mal i Zi, Serbi dhe Ukrainë), i themeluar më
2005. Neni 3 i Traktatit kërkon nga palët kontraktuese që ta zbatojnë Acquis Communautaire
për energji, mjedis, konkurrencë dhe burime të ripërtëritshme. Më saktësisht, ai përcakton një
plan kohor për zbatimin e Direktivave prioritare, në këtë rast për mjedis; Direktiva e Vlerësimit
të Ndikimit në Mjedis (VNM) dhe neni 4(2) i Direktivës për Zogjtë do të zbatoheshin që nga
hyrja në fuqi e Traktatit; Direktiva që ka të bëjë me uljen e përmbajtjes së sulfurit në karburante
të caktuar të lëngët deri më 31 dhjetor 2011; Direktiva për Impiante me Djegje të Madhe (IDM)
do të zbatohet nga 31 dhjetori 2017 dhe Direktiva e Emisioneve Industriale deri në vitin 2028,
Direktiva mbi përgjegjësinë dhe tani edhe Direktiva e Vlerësimit Stratregjik Mjedisor.

Shumica e Palëve kontraktuese, përfshirë edhe Kosovën35, janë zotuar në një cak të kursimeve të
energjisë prej 9% të konsumit ndërmjet 2009 dhe 2018, përmes Planeve të tyre Kombëtare të
Efiçiencës së Energjisë. Më 2012, Këshilli Ministror i Traktatit është pajtuar për caqet e burimeve
të ripërtëritshme të energjisë për palët (Kosova do ta rrisë proporcionin e burimeve të energjisë
së ripërtëritshme nga 19,9 në 25%)36dhe në tetor 2013 ato kanë rënë dakord që të aplikojnë
obligimin për zbatimin e Direktivës së re të BE-së për Emetimet Industriale në kuadër të
Traktatit37.

SHTOJCA 2

KONSULTIMET DHE KORNIZA INSTITUCIONALE
KONSULTIMET

34DIRECTIVE 2009/31/EC OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 23 April 2009 on the geological storage of carbon dioxide
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:140:0114:0135:EN:PDF
35http://mzhe.rks-gov.net/repository/docs/Kosovo_Energy_Efficiency_Action_Plan_2010-2018.pdf
36http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/1766219.PDF
37http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/2388178.PDF

77

Hartimin e këtij dokumenti e kanë përcjellë Këshilli Drejtues, Qeveria dhe organizatat e
interesuara.
Janë mbajtur katër puntori dhe shumë takime të nëngrupeve punuese, të përbëra nga anëtarët e
Ministrisë dhe institucioneve të ndryshme të involvuara në këtë proces..
Procesi i konsultimeve është inicuar duke bërë prezantimin e draft dokumentit në ueb faqen e
Ministrisë dhe shpërndarjen e tij nëpër institucione, përfaqësuesit e të cilëve janë pjesë e
hartimit të dokumentit, duke përfshirë edhe organizimin e debatit publik. Dokumenti është
kompletuar, pas shqyrtimit të komenteve të dhëna nga palët e interesuara.
PYETËSORI I ANKETËS NË NIVEL LOKAL

Pyetësori për masat e përshtatjes në Kosovë, që ka shërbyer për ta vlerësuar gjendjen aktuale në
trajtimin e rreziqeve klimatike në Kosovë është përgatitur dhe shpërndarë në nivel lokal dhe
qendror, përfshirë edhe Grupin Punues Ndërministror për Komponentën Kombëtare të
Përshtatjes.
Pyetësori ka shërbyer si instrument për vlerësimin e parë të masave aktuale dhe të mundshme
të përshtatjes në Kosovë. Bazuar në rezultatet e 15 pyetësorëve në nivel lokal dhe raundet e
votimit nga 12 anëtarët e Grupit Punues Ndërministror (GPNM) në nivel qendror, është
prezantuar një listë me gjithsej 74 masave të mundshme të përshtatjes me prioritet të lartë ose të
mesëm (shih kapitullin 5). Masat potenciale të përshtatjes me prioritet të ulët nuk janë përfshirë.
Për identifikimin e praktikave më të mira dhe mësimeve të nxjerra, masat e propozuara të
përshtatjes nxjerrin në pah komunat ku rezultatet e zbatimit dhe të planifikimit janë dukshëm
më të larta se në komunat e tjera. Për këtë arsye, meqë zbatimi apo planifikimit ka ndodhur ose
është në proces në këto vende, ato kërkojnë vëmendje të veçantë për të parë nëse mund të
identifikohen pengesat dhe mundësitë e ofruara për përshtatje, të nxirren mësimet ose praktikat
më të mira. Përzgjedhja e dytë është realizuar në shtator 2013 bazuar në analizën
shumëkritereshe.
ROLI DHE PËRGJEGJËSITË

Me dispozitat e Ligjit për Mbrojtjen e Mjedisit, Ligjit për Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja dhe
akteve nënligjore relevante, Ministria është përgjegjëse për fushën e ndryshimeve klimatike.
Organet e veçanta të MMPH, kryejnë detyrat e veçanta, të përcaktuara në Ligjin për Mbrojtjen e
Mjedisit, Ligjin për Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja dhe në aktet tjera ligjore.
Në këtë Strategji janë përcaktuar masat që paraqesin obligim për të gjithë sektorët e
komuniteteve dhe ato janë përgjegjëse për të realizuar veprimet, për arritjen e objektivave.
Realizimi i masave të parapara, aktivisht kontribuon në zvogëlimin e emisioneve të GS dhe
parandalimin e fatkeqësive që mund të ndodhin nga ndryshimet klimatikepërmes kombinimit
të zbatimit të legjislacionit, përforcimit teknik dhe edukimit.

Ministria me strukturat e veta ka për detyrë zbatimin e legjislacionit, kontrollin e emisioneve
të GS nga burimet dhe të përgatis Inventarin e GS.

78

Planifikimi i politikave dhe zhvillimi i kontrollit, në mënyrë të dukshme kontribuonnë
zvogëlimin e GS jo vetëm në nivel lokal po edhe global. Mënyra e planifikimit dhe
marrëveshjet, luajnë një rol të rëndësishëm në kontributin për zvogëlimin e emisioneve të GS
dhe vëeprimeve të ndërmarra për përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike.

Efiçienca e energjisështë një nga mjetet më të rëndësishme për shmangien e ndryshimeve të
klimës duke zvogeluar përdorimin e lëndëve djegëse fosile. Megjithatë, efiqienca e energjisë dhe
kërkesat per menaxhimin e masave poashtu mund te adresohen me:
Vendosjen e teknologjive me efikasitet më të mirë të energjisë-
Kërkesë për programe përkatëse të efiqiencës së energjisë
Ndërtuesit mund të ndërtojn ndërtesa "provë e të ardhmes" kundër ndryshimeve të
parashikuara në modelet e motit (simulimet) duke siguruar karakteristika jetëgjate si orientim,
izolimi dhe dritaret të jenë të përshtatshme për kushtet e pritshme klimatike;
Qytetet mund të zvogëlojnë temperaturat e ambientit dhe të ndërtojnë ndërtesa më efikase, me
çati të ftohta apo të gjelbra;
Programet e efikasitetit të ujit mund të adresojnë ndikimet e klimës në burimet ujore dhe të
zvogëloi përdorimin e energjisë për pompimin dhe trajtimin e ujit.

KORNIZA INSTITUCIONALE

Sistemi aktual institucional është zhvilluar nga fundi i vitit 2002. Në parim, përbëhet nga një
sistem menaxhimi institucional, i shpërndarë.
Institucionet e menaxhimit të mjedisit zbatojnë legjislacionin e Kosovës në fuqi dhe standardet e
BE-së.
Sistemi për administrimin e mjedisit përfshinë:

Kuvendin e Republikës së Kosovës – Kuvendi është institucion ligjdhënës i Republikës së
Kosovës i zgjedhur drejtpërdrejt nga populli. Ka dy organe të rëndësishme që mirren me
qështjet e mjedisit ato janë: Komisioni për Bujqësi, Pylltari, Zhvillim Rural, Mjedis dhe
Planifikim Hapësinor

Qeverinë e Republikës së Kosovës - Mandati i Qeverisë është i përcaktuar me kushtetutë:
Propozon dhe zbaton politikën e brendshme dhe të jashtme të vendit, mundëson zhvillimin
ekonomik të vendit, propozon Kuvendit projektligje dhe akte të tjera, merr vendime dhe nxjerr
akte juridike ose rregullore, të nevojshme për zbatimin e Ligjeve, propozon Buxhetin e
Republikës së Kosovës, udhëzon dhe mbikëqyr punën e organeve të administratës, udhëzon
veprimtarinë dhe zhvillimin e shërbimeve publike, i propozon Presidentit të Republikës së
Kosovës emërimet dhe shkarkimet për shefa të misioneve diplomatike të Kosovës, propozon
amendamentimin e Kushtetutës, mund të referojë çështje kushtetuese në Gjykatën Kushtetuese,

79
ushtron edhe funksione të tjera ekzekutive, të cilat nuk u janë caktuar organeve të tjera
qendrore ose vendore.

Ministrinë e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor –Mandati i Ministrisë është përcaktuar me
Rregulloren Nr. 02/2011 për fushat e përgjegjësisë administrative të zyrës së Kryeministrit dhe
Ministrive.Ka përgjegjësitë e mëposhtme në lidhje me mbrojtjen e mjedisit:
- Harton dhe ndjek zbatimin e politikave dhe programeve përkitazi me evidentimin dhe
reduktimin e ndotjes së mjedisit dhe për ndryshime klimatike;
- Merr pjesë në hartimin e dokumenteve strategjike;
- Koordinon aktivitetet për të promovuar politikat e mjedisit dhe për ndrysjhime
klimatike
- Vendos norma dhe standarde dhe nxjerr udhëzime për sektorin e mbrojtjes së mjedisit,
duke i respektuar standardet ndërkombëtare;
- Mbikëqyr zbatimin e këtyre standardeve, duke përfshirë edhe inspektimin dhe
shërbimet e tjera, sipas nevojës;
- Menaxhon shfrytëzimin dhe zhvillimin e infrastrukturës së mjedisit.
- Promovon pjesëmarrjen e komunitetit, iniciativat dhe zhvillimin e aktiviteteve;
- Krijon politika, zbaton ligjet dhe mbikëqyr aktivitetet për mbrojtjen e mjedisit dhe për
fushën e ndryshimeve klimatike, duke përfshirë edhe burimet ujore, ajrin, tokën dhe
biodiversitetin;
- Nxit dhe merr pjesë në zhvillimin dhe zbatimin e fushatave të informimit publik dhe
veprimtari të tjera promovuese për të rritur vetëdijesimin publik dhe pajtueshmërinë me
standardet për mbrojtjen e mjedisit dhe për ndryshime klimatike;
- Mbikëqyr dhe konstaton gjendjen e mjedisit, në veçanti ndikimin e veprimtarisë
industriale, të shërbimeve publike dhe të veprimtarisë ekonomike;
- Krijon politikat për menaxhimin e burimeve të ujit dhe mbikëqyr zbatimin e tyre
Në kuadër të MMPH:

Departamenti i Mbrojtjes së Mjedisit (DMM)- zhvillon politikat mjedisore, legjislacionin
përkatës dhe instrumentet për implementimin e këtyre politikave. Këto detyra realizohen
përmes katër divizioneve: Divizioni për Mbrojtjennga Ndotja Industriale,Divizionipër Mbrojtjen
e Natyrës Divizioni për Administrimin e Mbeturinave dhe Kimikatetdhe.Divizioni për Edukim
dhe Vetëdijsim.
Agjencioni i Kosovës për Mbrojtjen e Mjedisit- siguron informacionin e duhur për
administratën, Qeverinë dhe Kuvendin e Kosovës për zbatimin e politikave për mbrojtjen e
mjedisit. Zhvillon dhe koordinon sistemin unik të informimit për mbrojtjen e mjedisit lidhur
me sistemin e përcjelljes së gjendjes së mjedisit në Kosovë si dhe mbledhë të dhënat për
mjedisin dhe përgatitë Inventarin e GS;
Instituti Hidrometeorologjik i Kosovës - Ndërton dhe mirëmban rrjetin e stacioneve
hidrologjike dhe meteorologjike. Bënë matjet dhe vrojtimet e elementeve dhe dukurive:
hidrologjike, meteorologjike, biometeorologjke dhe hidrobiologjike, matjet dhe vrojtimet e
elektricitetit atmosferik dhe ndotjes së ajrit, ujit, të reshurave. Sistematikisht përcjellë dhe

80
konstaton gjendjen e cilësisë së ajrit, të reshurave atmosferike, ujërave sipërfaqësor dhe atyre
nëntokësor dhe tokës, si dhe studimin dhe prognozimin e kushteve hidrometeorologjike.
Komunat– Komunat miratojnë Planet Lokale te Veprimit në Mjedis (PLVM) dhe programet për
mbrojtjen e mjedisit, në përputhje me SMM dhe Planin e Kosovës për Veprim në Mjedis sipas
interesave specifike të saj .Në hartimin e PLVM dhe programeve, janë të inkurajuar të marrin
pjesë publiku, OJQ-të, organizatat profesionale dhe komuniteti i biznesit.
Komunat i raportojnë Ministrisë për zbatimin e këtyre planeve dhe programeve. Për të
zvogëluar ndikimet negative në mjedis dhe në disa raste për të zvogëluar shpenzimet, dy ose
më shumë komuna mund të zhvillojnë bashkërisht dhe miratojnë planet dhe programet e tyre.

Këshilli Kombëtar për Ndryshime Klimatike
Këshilli Kombëtar për Ndryshime Klimatike është përgjegjës që të përcjellur zbatimin e
dokumenteve strategjike dhe planit të veprimit për ndryshime klimatike, në përputhje me
kërkesat e UNFCCC-së dhe Protokollit të Kiotos.

• Funksionet kryesore të Këshillit Kombëtar për Ndryshime Klimatike janë si në vijim:
• Koordinon të gjitha aktivitetet që dalin nga UNFCCC-ja dhe Protokolli i Kyotos,
• Siguron që projektet me ndikim në ndryshimet klimatike, të realizohen në përputhje me
legjislacionin vendor dhe marrëveshjet ndërkombëtare,
• Përgatit dokumentacionin e nevojshëm për pjesëmarrjen dhe anëtarësimin në konventa
ndërkombëtare, protokolle dhe marrëveshje që kanë të bëjnë me ndryshimet klimatike,
dhe
• Bënë përgatitjen e Komunikimit Kombëtar për Sekretariatin e Konventës UNFCCC pas
ratifikimit të Protokollit të Kyoto-s.


Këshilli Kombëtar për Ndryshime Klimatike ka përbërjen si në vijim:

Ministri i Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) – Kryesues i Këshillit
Ministri i Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik (MED) – anëtar
Ministri i Ministrisë së Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural (MBPZHR) - anëtar
Ministri i Ministrisë së Infrastrukturës (MI) – anëtar
Ministri i Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë (MTI) – anëtar
Ministri i Ministrisë për Integrime Evropiane (MIE) – anëtar
Ministri i Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal (MAPL) - anëtar

Si pjesë e Këshillit Kombëtar për Ndryshime Klimatike, është themeluar gjithashtu edhe
Sekretariati Teknik i Këshillit, i cili përgatit dhe lehtëson punën e Këshillit. Sekretariati Teknik
përbëhet nga anëtarët në vijim:

Drejtori i Departamentit për Mbrojtje të Mjedisit – Kryesuesi
Drejtori i Departamentit për Ujëra – Anëtar
Drejtori i Departamentit për Energji – Anëtar
Drejtori i Departamentit për Infrastrukturë Rrugore – Anëtar

81
Drejtori i Departamentit për Industri – Anëtar
Drejtori i Departamentit për Pylltari – Anëtar
Drejtori i Departamentit për Politika Bujqësore dhe Treg – Anëtar
Drejtori i Departamentit për Politika Sektoriale – Anëtar
Drejtori i Institutit Hidrometeorologjik – Anëtar
Përfaqësuesi nga shoqëria civile – Anëtar
Përfaqësuesi nga Universiteti – Anëtar
Përfaqësuesi nga UNDP-ja – Anëtar

SHTOJCA 3

Situata socio-ekonomike

Kosova është shtet pa dalje në det, me pozicion në qendër të Gadishullit Ballkanik, e kufizuar
me Serbinë, Maqedoninë (IRJ), Shqipërinë dhe Malin e Zi. Territori i Kosovës është 10,908 km2.
Kosova ka klimë kontinentale, me vera të nxehta dhe dimra të ftohët. Kosova ka dendësi prej
rreth 193 banorë për km2 me 38 komuna.

Vlerësimet e popullatës për vitin 2012 janë 1.815.606. Përbërja etnike është 90 % shqiptarë, 5 %
serbë, 2 % boshnjakë, goran, 2 % romë dhe 1 % turq. Kosova aktualisht ka popullatën më të re
në Evropë, me moshë mesatare prej 29.5 vjet dhe lindshmëri të vlerësuar prej 2.4 fëmijë për një
grua. Pas vitit 1999 ka pasur migrim të lartë brendshëm të popullatës së Kosovës, kryesisht nga
viset rurale drejt atyre urbane, por ende 58% e popullsisë jeton në vise rurale dhe 42% në zona
urbane. Prishtina është me shkallën më të lartë të migrimit.

Mbi 500,000 persona jetojnë jashtë vendit. Diaspora kosovare është faktor i rëndësishëm i
zhvillimit ekonomik të Kosovës. Megjithatë, ky potencial ende nuk është shfrytëzuar sa duhet
dhe nuk kanalizohet në aktivitete produktive të cilat do të kishin efekte zinxhirore. Përveç
trajtimit të nevojave dhe prioriteteve të Diasporës së Republikës së Kosovës, është duke u
hartuar edhe Strategjia për Diasporën e mbështetur me aktet normative në fuqi në Republikën e
Kosovës.

Ekonomia e Kosovës është e re dhe dinamike, përdorë euron si valutë zyrtare dhe Bruto
Prodhimin Vendor (BPV) në vitin 2014 ishte 4.916 miliardë €, BPV për kokë banori 3084€.
Bazuar në të dhënat e Bruto Produktit Vendor përvitin 2014, duke marrë për bazë zhvillimet e
treguesve kryesor makroekonomik, vërehet se rritja reale ekonomi kenë vitin 2014, krahasuar
me vitin 2013 ishte1.2%, ndërsa BPV me çmime aktuale në vitin 2014 ishte 5,567 mil. €. Në
shkallë më të ulët për vitin 2014 për 0.8% rritje reale kishte në aktivitetin ekonomik bujqësia
gjuetia, pylltaria dhe peshkimi.

Që nga viti 1999 Kosova është transformuar nga një ekonomi e centralizuar dhe e kontrolluar,
në një ekonomi të tregut të lirë. Tani është synimi që të rritet konkurrenca brenda ekonomisë,
duke rritur kapacitetet e eksportit për uljen e deficitit tregtar të Kosovës. Përveç që është anëtare
e CEFTA-s, në qershor 2009 Kosova u bë anëtare e FMN-së (Fondi Monetar Ndërkombëtar) dhe
BB-së (Banka Botërore), dhe aspiron anëtarësim në mekanizma të tjerë të fortë ekonomikë dhe

82
financiarë si Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH), Organizata Botërore e
Tregtisë (OBT) etj.

Nga 03.11.2010 Kosova është pjesëmarrëse e Global Environment Facility (GEF) i cili është
themeluar në prag të Samitit botëror të Rio 1992, si mbështetje për të ndihmuar vendet për
trajtimin e problemeve më të ngutshme mjedisore të planetit tonë. Në dhjetor 2015 Ministria
është bërë pjesë e Fondit për Klimë të Gjelbër. Përmes këtij fondi ipet mundësia për përkrahje
financiare që do të ndihmojnë në zbatimin e planeve.
Politikat për zbutjen e efekteve nga ndryshimet klimatike

Autoriteti përgjegjës për politikat mjedisore dhe ndryshimet klimatike është Ministria e Mjedisit
dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH).

Strategjia Kombëtare për NdryshimetKlimatike është ndër katër dokumentet e përgjithshme të
politikave mjedisore të shtjelluara në vijim.

Strategjia e Kosvës për Mbrojtjen e Mjedisit është hartuar për periudhën 2005-2015 e cila
përfshinë: ndryshimet klimatike, acidifikimin, biodiversitetin, ujin, mjedisin urban dhe
menaxhimin e mbeturinave.

Prioritetet e kësaj Strategjie janë:

- Kompletimi i legjislacionit për mbrojtjen e mjedisit, në harmoni me legjislacionin e BE-
së;
- Plotësimi gradual i standardeve të BE-së;
- Zbatimi efikas dhe integrimi efikas i legjislacionit dhe metodologjive mjedisore në të
gjithë sektorët;
- Ndërtimi dhe zhvillimi i mëtejmë i institucioneve kompetente, duke përfshirë ngritjen e
kapaciteteve;
- Themelimi i Eko-fondit;
- Themelimi dhe funksionimi i rrjetit të monitorimit mjedisor në Kosovë;
- Përdorimi racional i resurseve natyrore,
- Zhvillimi i programeve afatgjate për edukim;
- Fushatat dhe projektet e ndërgjegjësimit publik;
- Mbështetja e konceptit të importimit të teknologjive të ‘pastra’ në Kosovë;
- Aplikimi i konceptit të efiçiencës së energjisë në të gjithë sektorët e përdorimit të
energjisë.

Plani i Kosovës për Veprim në Mjedis 2006- 2010, si pjesë e Programit të Qeverisë, është
dokumenti i parë i hartuar në Kosovë që ka për synim përmirësimin gradual të situatës
mjedisore, në të cilën kornizë do të bazohen të gjitha aktivitetet prioritare të institucioneve
përkatëse që lidhen me mjedisin.

Në mënyrë specifike Plani parasheh veprimet vijuese për integrimin e sektorit mjedisor:


83
- Kompletimi i legjislacionit dhe harmonizimi me normat e BE-së
- Hartimi Planit të Veprimit për Bujqësi
- Riparimi i rrjetit për ujitje
- Krijimi i kushteve për zhvillimin e eko-turizmit
- Zbatimi i instrumenteve nxitëse për zbatimin e metodave alternative për prodhimtari
bujqësore dhe kompostim
- Sigurimi i kushteve të përshtatshme për importin e materialeve për bujqësi dhe plasimi i
produkteve ushqimore
- Ruajtja e metodave tradicionale nëpër ferma
- Zhvillimi i programeve trajnuese për fermerët që merren me çështjet e praktikave të
mira në bujqësi
- Zhvillimi i treguesve bujqësor-mjedisor të monitorimit
- Vendosja sistemit për çertifikimin e prodhimeve organike

SHTOJCA 4

Sipas skenarit bazë (Tabela 1), më 2022 kërkesa për energji elektrike do të rritet për 23,4%
krahasuar me vitin 2015.

SKENARI
BAZË I
KËRKESËS SË
ENERGJISË
GWh
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
Konsumatorët
e amvisërisë 2.536 2.643 2.706 2.790 2.852 2.954 3.053 3.129 32.63 3.355 3.477 3.571 3.676 3.769
Konsumatorët
komercialë 701 745 798 789 807 837 873 899 942 972 1012 1042 1084 1123
Gjithsej
konsumatorët
industrialë 1.210 1.296 1.322 1.237 1.265 1.312 1.370 1.410 1.477 1.525 1.586 1.634 1.699 1.761
Humbjet në
KOSTT 175 131 115 128 126 129 132 133 136 138 140 142 144 146
Humbjet
teknike në
OSSH 799 780 785 797 770 734 749 741 734 726 719 712 705 698
Konsumi
bruto i
energjisë
elektrike në
Kosovë
5.421 5.94 5.725 5.742 5.820 5.966 6.176 6.312 6.551 6.716 6.934 7.100 7.307 7.496

84
Tabela 1. Skenari bazë, kërkesa bruto e energjisë elektrike, sipas kategorisë së konsumit (Bilanci
i Energjisë 2012-2022).38

Krahas prodhimit të energjisë elektrike, shpërndarja dhe furnizimi gjithashtu përballen me
probleme teknike dhe humbje të energjisë elektrike. Viteve të fundit janë bërë investime të
konsiderueshme në sistemin e shpërndarjes dhe kanë ndikuar në uljen e humbjeve, nga 42.80%
më 2009 në 38.15% më 201139. Përkundër këtyre investimeve, ende nuk është përmbushur
furnizimi cilësor dhe i sigurt i energjisë elektrike për konsumatorët.

Nga sasia e përgjithshme e gazrave serrë të emituar nga aktivitetet antropogjenë (rreth 10,5
milionë t CO2eq.) më 2009 në Kosovë, prodhimi i energjisë elektrike nga thëngjillit kontribuon
me 6.9 milionë ton CO2eq. (duke mos llogaritur gazrat e liruar nga vetëndezja e thëngjillit në
miniera – sasi kjo që nuk dihet). Parashikimet e prodhimit të energjisë elektrike tregojnë se deri
më 2022, prodhimi i energjisë elektrike nga thëngjilli do të rritet në rreth 33% krahasuar me
2012. Ndonëse pas vitit 2018 do të hyjë në operim termocentrali i ri me efikasitet më të lartë
pritet që emetimet e CO2 do të vazhdojnë të rriten (Figura 1.).


Figura 1. Emetimet e kaluara dhe të pritura nga termocentralet e Kosovës

Duke pasur parasysh të gjitha rrethanat që karakterizojnë vendin, por mbi të gjitha nivelin e
ulët të zhvillimit ekonomik, social dhe teknologjik, mungesën e energjisë elektrike, rritja e
kërkesës për energji elektrike, ulja e emetimeve nën nivelin aktual për shumë vite në vijim nuk
mund të jetë pritje reale. Ajo që duket të jetë reale është arrihet një devijim nga skenari i
veprimit të zakonshëm (frenimi i rritjes së emetimeve) me masa të ndryshme të zbutjes. Më
shumë mund të arrihet me asistencë shtesë të bashkësisë ndërkombëtare.


38http://mzhe.rks-gov.net/repository/docs/Balanca_afatagjate_2013_-2022_-_eng_finall.pdf
39Burimi, 2011 Raporti vjetor, ZRRE

85
Strategjia e Energjise e Republikës së Kosovës 20017-2027 i kushton vëmendje të veçantë
pajtueshmërisë me legjislacionin evropian, dispozitave që janë të detyrueshme për Kosovën,
meqë kjo e fundit i merrë përsipër këto obligime përmes anëtarësisë së saj në Traktatin e
Komunitetit të Energjisë. Strategjia ka për synim që të nxisë shfrytëzim racional të resurseve të
energjisë dhe rritje të efiçiencës së energjisë, si dhe shfrytëzim të burimeve të ripërtëritshme të
energjisë dhe futjen e teknologjive të reja për zbatimin e standardeve mjedisore të përcaktuara
me ligj.

Në periudhën afatmesme, linjiti do të vazhdojë të jetë burim kryesor për prodhim energjisë
elektrike në Kosovë. Rezervat e linjitit në Kosovë gjenden në dy pellgje të mëdha, në ‘Rrafshin e
Kosovës’ dhe atë‘Dukagjinit’. Rezervat gjeologjike të linjitit vlerësohen të jenë deri në 12.5
miliardë tonelata (duke përfshirë të gjitha kategoritë e rezervave). Tabela 2. paraqet një
përmbledhje të rezervave të linjitit sipas lokacionit40.















Tabela 2. Rezervat e linjitit sipas lokacionit

Sistemet e ngrohjes qendrore ekzistojnë vetëm në Prishtinë, Gjakovë dhe Mitrovicë. Këto
sisteme përmbushin vetëm 3% të kërkesës për ngrohje. Teknologjitë ekzistuese bazohen në
djegien e mazutit dhe naftës. Ky sektor gjithashtu ka vështirësi si pasojë e teknologjisë së vjetër,
ndikimeve negative në mjedis dhe nivelit të ulët të faturimit dhe inkasimit të energjisë së
furnizuar. Nevoja për zhvillimin e tregut të ngrohjes është përfshirë në rezultatet e Studimit të
Tregut të Ngrohjes (ELC, Studimi i Bankës Botërore, 2007). Zhvillimi i një tregu të tillë do të
stimulohet nga Qeveria. Ligji për Ndërmarrjet Publike i ka vënë këto ndërmarrje në
administrim komunal. Një zhvillim shumë i rëndësishëm në sektorin e ngrohjes qendrore ka
qenë fillimi i funksionimit të projektit të kogjenerimit TC Kosova B – NQ Termokos
(2014/2015), i cili është zhvilluar përmes WBIF, ku Institucion financiar udhëheqës ka qenë
Banka Gjermane për zhvillim (KfW). Me këtë projekt NQ Termokos i mundësohet furnizmi me
energji termike nga TC Kosova B me kapacitet të përgjithshëm nominal prej 140 MWt (2 x 70
MWt). Financimi i këtij projekti është mundësuar nga donacionet e Komisionit Evropian,
Qeverisë Gjermane, të Suedisë dhe Luksemburgut, Qeverisë së Kosovës dhe Komunës së

40Institute Inkos –“Studim për vlerësimin e hulumtimeve dhe rezervave gjeologjike të linjitit në Kosovë”, Pellgu i Kosovës, Prishtina 2007, faqe
81; dhe pellgu i Dukagjinit, Drenicës dhe të tjera,Prishtina 2007, faqe 56 dhe faqe 24.
Basenet e
linjitit
Sipërfaqja
[km2]
Rezervat [milionë tonelata]
Të hulumtuara Të eksploatueshme
t tce t tce
Kosova 274 10,091 2,957 8,772 2,521
Dukagjini 49 2,244.8 782 2,047.7 464
Të tjera 5.1 106,6 22 73.2 19
Gjithsej 12,442.4 3,761 10,892.9 3,004

86
Prishtinës. Pra nga vlera totale e projektit 86.54% janë donacione ndërsa 13.46% kredi me kushte
të favorshme.

Ligjislacioni për Energjinë, përcakton parimet dhe rregullat e përgjithshme përmes të cilave
drejtohen veprimtaritë në sektorin e energjisë në Republikën e Kosovës, me qëllim të garantimit
të furnizimit të sigurt, të qëndrueshëm dhe të cilësisë së lartë me energji, për të krijuar kushte
për një treg të hapur funksional, transparent dhe konkurrues, duke promovuar shfrytëzimin më
efiçient të energjisë, rritjen e energjisë nga burimet e ripërtëritshme dhe bashkëprodhimit,
mbrojtjen e mjedisit nga aktivitetet e energjisë dhe veprimet me të cilat krijohen dhe në bazë të
të cilave zbatohet politika e energjisë dhe planifikimi i zhvillimit të sektorit të energjisë.

Kërkesa e ardhshme për energji supozohet të mbulohet nga prodhimi vendor dhe importet. Në
periudhën në vijim, energjia elektrike do të sigurohet nga termocentralet ‘Kosova A’ dhe
‘Kosova B’, dhe më pas nga Termocentrali ‘Kosova e Re’, i cili parashikohet ta ketë një njësi me
kapacitet të instaluar 500 MW dhe sipas planifikimeve do te hyjë ne funksion te operimit ne
fund te vitit 2021/2022.

Gjithashtu, në periudhën afatgjate, parashihet zhvillimi i kapaciteteve të reja nga burime të
ripërtëritshme të energjisë.

Kosova synon integrimin sa më shpejtë në BE. Në funksion të kësaj, Kosova është palë
nënshkruese e Traktatit për themelimin e Komunitetit të Energjisë (TKE) të Evropës Juglindore
që ka hyrë në fuqi më 1 korrik 2006. Në këtë kontekst, Qeveria e Kosovës mbetet shumë e
përkushtuar për zhvillimin e sektorit të energjisë në përputhje me kërkesat e TKE-së. TKE
kërkon zbatimin e Acquis Communautaire nga të gjitha palët kontraktuese sipas një afati kohor që
parashikon zbatimin e reformave të kërkuara. Kjo do të kërkojë edhe zbatimin e objektivave të
planit të BE-së 20-20-20 për sektorin e energjisë, që kërkon nga vendet anëtare që deri në vitin
2020:
- Të ulen emetimet e gazrave serrë për 20%,
- Të rritet proporcioni i energjisë së ripërtëritshme të konsumit të energjisë në 20%, dhe
- Të përmirësohet efiçienca e energjisë për 20%.

Në kuadër të obligimeve të marra brenda Traktatit të Komunitetit të Energjisë, Kosova si palë
nënshkuese, më 2011 ka miratuar Planin Kombëtar të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë
(PKEE) 2010 -201841dhe gjithashu gjatë vitit 2013 ka hartuar Planin Kombëtar të Veprimit për
Energji të Ripërtëritshme (PKVER) 2011 – 202042.Të dy planet përcaktojnë caqe për Kosovën në
kuptim të efiçiencës së energjisë dhe pjesës së burimeve të ripërtëritshme të energjisë deri më
2020:
- Përmirësimi i efiçiencës së energjisë për 9 %
- Rritja e pjesës së burimeve të ripërtëritshme të energjisë në 25 % (synohet 29,47%)

Kosova është e zotuar që t’i përmbushë këto synime duke vepruar në përputhje me të gjitha
direktivat, normat dhe standardet përkatëse të BE-së për energji dhe mjedis, si dhe dispozitat e
Traktatit të Komunitetit të Energjisë.


41http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/1280177.PDF
42http://www.energy-community.org/pls/portal/docs/2570177.PDF

87
SHTOJCA 5
Resurset e ujit dhe përshtatja me ndryshimet klimatikeme ndryshimet klimatike

Zhvillimi i vlerësimeve të ndikimit në mjedis, studimeve të fizibilitetit që analizojnë
ndryshueshmërinë e opsioneve të bartjes së ujit, duhet t’i paraprijnë zhvillimit të infrastrukturës
së duhur përfundimtare të transportimit të ujit nga një pellg lumor në tjetrin.
Pjesa perëndimore dhe jugore e Kosovës, e njohur si Rrafshi i Dukagjinit, është më e pasur me
ujëra sipërfaqësorë dhe nëntokësorë. Pjesa veriore dhe lindore e Kosovës, e njohur si Fusha e
Kosovës, ka më pak resurse ujore në dispozicion. Megjithatë, kjo zonë ka përqendrimin më të
madh të popullatës dhe më së shumti pika të nxehta të cilat shkaktojnë ndotje ekstreme të ujit.
Kategoritë kryesore të përdorimit të burimeve të ujit të janë: furnizimi me ujë të pijshëm për
ekonomi familjare, furnizimit me ujë për Industrinë dhe Energjetikën (për hidroenergjinë dhe
për ftohje të termocentraleve) dhe për qëllime të ujitjes. Bazuar në Raportin Vjetor të
Performancës së Ofruesve të Shërbimeve të Ujit në Kosovë për vitin 2012, industria e ujit në
Kosovë është ende e dobët; duke treguar mangësi në shumicën e treguesve të performancës të
tilla si mbulimi i shërbimit që është në nivel prej 78%.

Cilësia e ujit të lumenjve në Kosovë është e dobët për shkak të mungesës së impianteve të
trajtimit të ujërave të zeza, hedhjes së mbeturinave përgjatë/ose pranë brigjeve të lumit,
mirëmbajtjes së dobët apo inekzistente të shtretërve të lumenjve. Zakonisht cilësia e lumenjve
në rrjedhën e sipërme përfaqëson një habitat të shëndetshëm ujor dhe plotëson standardet
mjedisore. Disa nga lumenjtë kryesorë të rrymës së poshtme nga komunat më të mëdha dhe
industritë janë të ndotura rëndë sa që uji nuk mund të përdoret për furnizimin me ujë ose për
qëllime të ujitjes. Lumenjtë kryesorë në Kosovë bien në kategorinë e ndotjes 2 dhe 3.
Ndikimi i ndryshimeve klimatike mund ta përkeqësojë edhe më shumë cilësinë e rrjedhave të
ujit, në veçanti gjatë muajve të verës kur pritet ndryshim në trendet e reshjeve që do të
pasqyrohen në rrjedhën e ulët të lumenjve dhe nga rritja e temperaturave, gjersa burimet e
kontaminimit vazhdojnë të jenë të pandryshuara. Ndotja e burimeve sipërfaqësore dhe
nëntokësore të ujit do të ndikojnë rëndë në shëndetin e njerëzve; ajo mund të pengojë rritjen
ekonomike dhe mund të ndikojë në bollëkun dhe sigurinë e ushqimit.
Shumica e popullsisë rurale dhe urbane që nuk ka rrjet të kanalizimit në baza individualepërdor
gropa apo shkarkim septiktë ujërave të zeza, për në lumenjtë e afërt apo përrenjë . Mungesa e
rrjetit të kanalizimit dhe mungesa e trajtimit adekuat të ujërave të zeza është duke shtuar
presionin në burimet e ujërave të freskëta. Rrjeti i kanalizimit, në përgjithësi, vlerësohet të jetë
në një gjendje shumë të keqe. Përveç komunës së Skenderajt që ka impiant për trajtimin e
ujërave të zeza, qendrat tjera urbane dhe fshatrat rurale në Kosovë ende nuk bëjnë trajtimin
eujërave të zeza. Që nga viti 2013, kanë filluar punimet për një impiant të tillë në Prizren.
Gjithashtu, studimet e fizibilitetit janë përfunduar për Prishtinën, Pejën, Gjakovën, Gjilanin,

88
Ferizajin dhe Mitrovicen. Ujërat e zeza urbane dhe industriale derdhen direkt në lumenjë pa
ndonjë trajtim paraprak. Ndotja me metale të rënda dhe materie te tjera toksike paraqet sfide
dhe shqetësimper sa i perket cilesise se ujerave siperfaqesor dhe nentokesor. Strategjia Shtetrore
për Ujërat e Kosoves dhe Ligji për Ujërat obligojnë trajtimin të detyrueshëm të ujërave të zeza
industriale.
Presionet në burimet ujore, edhe ashtu te pamjaftueshme po rritet si pasojë e aktiviteteve
antropogjene dhe të rritjes së kërkesës për ujë në të gjithë sektorët dhe të ndotjes përgjatë
ujrrjedhave. Rritja e temperaturave dhe zvogelimi i sasise se reshjeve ne dekaden e fundit do të
ndikojnë drejtpërsëdrejti në regjimin e rrjedhes së lumenjve dhe në nivelin e ujërave
nëntokësore
Duke pas parasysh tërë këtë që u tha më sipër, është më se i domosdoshëm një vlerësim për
cenueshmërinë e ujit të freskët në mënyrë që të identifikohen rreziqet potenciale, dhe njëherit
t’iu sigurohet vendimmarrësve një paralajmerim i hershëm për nevojën e monitorimit të
ndryshimeve të mundshme.
Për t’iu përgjigjur sfidave ndaj ndryshimeve klimatike, Kosova duhet të hartoi dokumentet
strategjike dhe planet e veprimi për të integruar masat e zbutjes dhe përshtatjes së ndryshimeve
klimatike. Kjo duhet të bazohet në hulumtime gjithëpërfshirëse shkencore të vlerësimit të
ndikimeve të mundshme të ndryshimeve klimatike në resurset ujore. Në Strategjinë Shtetrore
për Ujra dhe në planet për menaxhimin e pellgjeve të lumore të integrohen çështjet si në vijim:
• Trajtimin e ujërave të zeza, ripërdorimin e ujit, duke përfshirë këtu edhe pakot
stimuluese për ripërdorimin e ujit.
• Menaxhimin e ujërave nëntokësorë, rimbushjen e aquiferëve të ujërave nëntokësorë,
kufizimin e detyrueshëm nxjerrjes së ujërave nëntokësore dhe monitorimin e ujërave
nëntokësorë.
• Programi për menaxhimin e rrezikut, duke përfshirë mbrojtjen nga përmbytjet dhe
identifikimin e zonave me rrezik nga përmbytjet.
• Programi për menaxhimin e thatësirave, ndarjes së ujit dhe prioritizimit të kategorive të
konsumatorëve në situata të thatësirave.
• Nxitjen e mbledhjes (shfrytëzimit) të ujit nga shiu dhe programe stimuluese për
mbledhjen e ujit nga shiu.
Bujqësia, pylltaria, biodiversiteti dhe planifikimi i përdorimit të tokës

Sipas anketimit për ekonomitë shtëpiake bujqësore në vitin 2012 llogaritet se rreth 378,768 ha
janë tokë e përgjithshme dhe 277,364 ha (73 %) janë tokë bujqësore. 41 % e tërë kësaj sipërfaqeje
shfrytëzohet si tokë e punueshme dhe 26.0 % për livadhe dhe kullota ndërsa 5 % e tokave
bujqësore – përqindje e cila po pëson rënie – janë lënë djerrina. Përdorimi i pemishteve ka
shënuar rritje gjatë periudhës 2009-2012 për 10.1%. Gjithashtu, sipërfaqet e përdorura për
kultura bujqësore, vreshta dhe serra janë rritur ndjeshëm gjatë viteve të fundit.

89

Prodhimi blegtoral ka rëndësi të lartë ekonomike dhe është sektor fitimprurës bujqësor që
gjithashtu promovon sektorë të tjerë bujqësorë siç janë prodhimi i bimëve, industria e
përpunimit, etj. Vlerësohet se rreth 94,000 ferma bujqësore (52 % të gjithsej numrit të fermave)
janë aktive në prodhim blegtoral. Shumica e prodhimit blegtoral bëhet përgjithësisht në
ekonomi familjare rurale. Fermat gjysmëkomerciale dhe komerciale kanë prodhim më intensiv
blegtoral me raca më cilësore të kafshëve.

Bujqësia dikur përbënte 25% të BPV në vitet e 1980-ta dhe fillim të 1990-ta, ndërsa tani rreth
14.1% të BPV-së (burimi: të dhëna nga ASK nga 2011). Bujqësia përbën rreth 35% të gjithsej
punësimit (Pasqyrë e Shtetit, prill 2013, Raport i BB-së). Sektori bujqësor gjithashtu përbën 16%
të gjithsej vlerës së eksportit dhe mbetet sektor i rëndësishëm ekonomik dhe krijues i BPV-së.
Për sa i përket pylltarisë, 42,7% të sipërfaqes tokësore të Kosovës është e mbuluar me pyje dhe
toka pyjore (464,800 ha), nga të cilat 60% janë pyje në pronësi shtetërore (278,880 ha) dhe 40%
janë pyje private (185,920 ha) (Burimi: Strategjia për Zhvillimin e Pyjeve 2010-2020). Mbulimi
pyjor në Kosovë është më i madh sesa në shtetet fqinje (Shqipëri 28%, Maqedoni 39%, Mal i Zi
40% dhe Serbi 31%); megjithatë, cilësia dhe produktiviteti i pyjeve ekzistuese janë shkak për
shqetësim. Në veçanti në terrenet e rrëpirëta malore ka sinjale alarmante të shkretëzimit për
shkak të erozionit të rëndë të tokës (Burimi: Mbështetje për zbatimin e Politikës dhe Strategjisë
së Pyjeve në Kosovë GCP/KOS/005/FIN):
- 32.200 ha konsiderohen si pyje “pa pemë”;
- 171.200 ha janë pyje të krijuara përmes mbjelljes natyrore, të kategorizuara si pyje
të larta (h > 16 m);
- 115.800 ha kategorizohen si pyje të ulëta (të krijuara nga kërcejtë), që dominojnë
pjesën qendrore të Kosovës;
- 21.200 ha quhen pyje të ulëta me standardet (pyje të ulëta me prani të pemëve me
lartësi);
- 2.200 ha janë pyje të krijuara përmes pyllëzimit.
Janë rreth 120.000 pronarë të pyjeve private në Kosovë, të cilët menaxhojnë pyjet e tyre në
sistemin tradicional dhe zakonisht nuk mbjellin pemë të reja. Ata mbështeten në mbjelljen
natyrore për rigjenerimin e pyjeve të tyre, që thuhet se rigjenerohet me bollëk, dhe aplikojnë
rimbjellje vetëm në disa raste të jashtëzakonshme. Vlerësohet se e tërë sipërfaqja e rimbjellë në
pyje private nuk i tejkalon 30 ha/vit në tërë Kosovën. Madhësia mesatare e një pasurie private
të pyjeve është 2 ha, e shpërndarë në disa parcela dhe zakonisht plotësohet nga kullota dhe toka
bujqësore. Objektivat e menaxhimit të shumicës së pronarëve të pyjeve janë prodhimi i drunjëve
të zjarrit për qëllime të mbijetesës, rritja e stokut, dhe mbrojtja e tokës nga erozioni. Shumë pak
pronarë të pyjeve janë të gatshëm të shndërrojnë pyjet e tyre të ulëta në pyje të larta. Shumica e
pronarëve të pyjeve private nuk kanë plane të menaxhimit.
Për sa i përket biodiversitetit, Kosova edhe pse me sipërfaqen relativisht të vogël është e pasur
me specie bimore. Ekzistojnë 13 lloje të bimëve që rriten vetëm në Kosovë dhe rreth 200 specie

90
që rriten në Ballkan. Numri i përgjithshëm i specieve bimore është më i madh se në disa vende
evropiane. Ky diversitet është rezultat i aktiviteteve komplekse të faktorëve fizikë, si toka dhe
klima të cilat krijojnë diversitet të habitateve dhe kushte për rritjen e bimëve. Në territorin e
Kosovës janë rreth 24 specie të bimëve të rrezikuara si rezultat i aktiviteteve njerëzore. Këto janë
kryesisht të përqendruara në zonat malore por edhe në zonat fushore.
Ekzistojnë rreth 46 specie gjitarësh në Kosovë – shumica prej tyre me rëndësi rajonale dhe
globale. Disa specie të shpezëve ujore janë humbur si pasojë e shkatërrimit të ligatinave, ndotjes
dhe degradimit të lumenjve. Gjuetia ishte shumë intensive gjatë 1990-ve, dhe tani raportohet
për një reduktim të gjuetisë së paligjshme. Gjuetia e paligjshme ka rezultuar në rritje të
popullatës të kafshëve të rrezikuara. Pjesa më e madhe e pasurisë së biodiversitetit të bimëve
tokësore dhe kafshëve është në malet e larta në jug dhe perëndim të Kosovës. Biodiversiteti i
ekosistemeve ujore ka rënë ndjeshëm, sidomos për sa i përket specieve të peshkut si rezultat i
ndotjes së ujërave dhe degradimit të shtratit të lumenjve (Burimi: Strategjia dhe Plani i Veprimit
për Biodiversitetin 2011 – 2020).
Pjesa më e madhe e tokës në Kosovë, rreth 94% të sipërfaqes së përgjithshme të Kosovës, është
tokë bujqësore dhe pyjore, ndërsa vetëm 5-6% e tokës përdoret për ndërtim. Nga gjithsej tokat
bujqësore rreth 90% janë prona private. Në bazë të vlerësimeve të MBPZHR-së, çdo vit rreth 400
ha ndryshojnë destinimin e përdorimit nga toka bujqësore në toka ndërtimore. Një nga
zhvillimet kryesore është ndërtimi i pakontrolluar, si pasojë e mungesës së planeve zhvillimore
urbane dhe komunale, si dhe zbatimit të dobët të legjislacionit për mbrojtjen e tokave bujqësore.
Faktorët e tjerë përfshijnë: 1) humbja/degradimi i sipërfaqeve bujqësore, b) shpyllëzimi, c)
gurthyesit dhe reparacionet, c) deponitë.
SHTOJCA 6
MËNYERA E MENAXHIMIT TË TË DHËNAVE DHE VLERËSIMI
Menaxhimi i të dhënave

Të dhënat duhen menaxhuar në pajtim me rregullat e zyrës (posta e regjistruar, ruajta e të
dhënave, etj.). Secili nëngrup i GPNM-së duhet të mbajë regjistra për përkujtuesit e dërguar,
kërkesat për të dhëna, për të dhënat e dorëzuara, raportet e brendshme, procesverbalet,
përfundimet nga takimet e GPNM-së dhe nga takimet me palë tjera të interesit, dokumentimet e
konsultimeve publike dhe raportet lidhur me zbatimin.

Indikatorët

Qëllimi kryesor i monitorimit të zbatimit të SNK-së është që të vlerësojë nivelin e zbatimit dhe
efektet pasuese të intervenimeve të implementuara. Për të lehtësuar procesin, në Tabelën 3 janë
propozuar indikatorët dhe burimet e verifikimit për të gjitha intervenimet e listuara në Planin e
Veprimit.


91
Intervenimi Indikatori Burimi i verifikimit
Monitorimi dhe raportimi
lidhur me zbatimin e SNK-
së
Përditësimi i fundit i të dhënave
lidhur me zbatimin e SNK-së
Raportet e brendshme vjetore
Raportet zyrtare
Integrimi i objektivave të
SNK-së në dokumentet
relevante
strategjike/politikat
sektoriale
Indikatori mund të shprehet në
% apo në numrin total të
dokumenteve strategjike ku janë
integruar objektivat e SNK-së
Politikat sektoriale relevante

Përmirësimi i gjenerimit të
informatave, shfrytëzimit të
informatave dhe
komunikimit
Indikatori është cilësor. Mund të
realizohet një anketë e bazuar në
pyetësor të thjeshtë me qëllim të
zhvillimit të raportit
përfundimtar.
Alternativë: numri i shënimeve të
mbledhura dhe shkëmbimeve të
bëra
Kërkimi, të dhënat e
dorëzuara nga institucionet
përgjegjëse
Trajnimi i profesionistëve Numri total i trajnimeve
Numri total i personave të
trajnuar
Të dhënat e dorëzuara nga
institucionet përgjegjëse
Intervenimet për
ndërgjegjësim publik
Numri total i fushatave për
ndërgjegjësim publik,
Alternativë: vlerësimi i audiencës
së arritur
Monitorimi i shtypit,
materialet promovuese.
Zhvillimi i pakos së taksës
klimatike
Numri i instrumenteve financiare
të zhvilluara
Aktet ligjore/Gazeta zyrtare
Krijimi i Sistemit Kombëtar
të Inventarizimit
Përditësimi i fundit i
Inventarizimit Kombëtar të GS-
ve
Raporti i inventarizimit të GS-
ve
Intervenimet lidhur me
shëndetin publik
Indikatori është cilësor. Të dhënat e dorëzuara nga
institucionet përgjegjëse
Përmirësimi i zbatimit të
PKVM-së për periudhën
2013-2017
Niveli i implementimit të PKVM-
së43
Raporti i zbatimit të PKVM-së
`Zhvillimi i Platformës për
Menaxhim të Rrezikut
Organi dhe mekanizmi i krijuar
për zvogëlim të rrezikut
Vendimi qeveritar
Hartimi i Planit Kombëtar
për Menaxhim të
Thatësirave (PKMTH)
Draft PKMTH-ja i hartuar Draft PKMTH

43 Niveli i implementimit mund të shprehet si % e masave të realizuara, apo në mënyrë cilësore (për shembull:
“Implementuar në pajtueshmëri me dinamikën e planifikuar” apo “Ka vonesa në implementimin e masave që
lidhen me SNK-në”)

92
Themelimi i grupit punës
ndërqeveritar të
institucioneve përgjegjëse
për mbrojtje të pyjeve
Organi i themeluar Vendimi qeveritar
Hartimi i standardeve dhe
udhëzimeve ndërtimore për
ndërtesa të gjelbra dhe
kulme të gjelbra
Standardet e hartuara dhe të
miratuara
Aktet ligjore/Gazeta zyrtare
Zhvillimi i legjislacionit për
ujërat
Aktet ligjore të miratuara Aktet ligjore/Gazeta zyrtare
Parandalimi i vetë-ndezjes
së linjitit
Intervenimet e kryera Të dhënat e dorëzuara nga
institucionet përgjegjëse;
raportet nga inspektimi
Zhvillimi i dizajnit të
masave rehabilituese për të
siguruar integritetin
strukturor të hidro-sistemit
Ibër-Lepenci
Dizajni i masave për rehabilitim i
përfunduar
Të dhënat e dorëzuara nga
institucionet përgjegjëse;
Vlerësimi i ndikimit mjedisor
Zhvillimi i dizajnit për
impiantin për trajtim të
ujërave acidike të
shkarkuara (Miniera e
Novobërdës)
Dizajni i impiantit për trajtim i
përfunduar
Të dhënat e dorëzuara nga
institucionet përgjegjëse;
Vlerësimi i ndikimit mjedisor
Përmirësimi i zbatimit të
PKVER-it (2011-2020)
Niveli i implementimit të
PKVER-it
Raporti për zbatimin e
PKVER-it
Zhvillimi i strategjisë për
menaxhimin e ujërave
tokësore
Strategjia e zhvilluar Vendimi qeveritar për
miratimin e Strategjisë
Modernizimi i rrjeteve
monitoruese
hidrometeorologjike
Numri i stacioneve të
modernizuara
Të dhënat e dorëzuara nga
institucionet përgjegjëse;
Zvogëlimi i rrezikut nga
përmbytjet
Baza e të dhënave për rrjedhat
lumore e krijuar;
Hartëzimi i zonave të prirura për
përmbytje i përfunduar:
Numri i planeve të zhvilluara
lokale për menaxhim të rrezikut
nga përmbytjet
Të dhënat e dorëzuara nga
institucionet përgjegjëse
Zhvillimi dhe miratimi i
akteve të nevojshme ligjore
që lidhen me transferin e
ujërave
Aktet ligjore të miratuara Aktet ligjore/Gazeta zyrtare